کیست‌های تخمدان توده‌های شایعی هستند که داخل یا روی تخمدان ایجاد می‌شوند. انواع مختلفی از کیست وجود دارد. رایج ترین انواع آن بی‌ضرر هستند، علائمی ایجاد نمی‌کنند و در نهایت بدون درمان از بین می‌روند. به ندرت، کیستها عوارضی ایجاد می‌کنند که نیاز به مراجعه به دکتر زنان دارد. انجام معاینات منظم لگن می‌تواند از ایجاد مشکلات مربوط به کیست جلوگیری کند. در این مقاله به توضیح هر آنچه باید در مورد کیست تخمدان بدانید می‌پردازیم.
فهرست مطالب
- کیست تخمدان چیست؟
- معرفی انواع کیست تخمدان
- کدام دسته از زنان کیست تخمدان می‌گیرند؟
- دلایل به وجود آمدن کیست تخمدان چیست؟
- عوارض کیست تخمدان چیست؟
- بررسی روشهای درمان کیست تخمدان
- سخن پایانی و سوالات متداول
کیست تخمدان چیست؟
کیست تخمدان کیسه‌ای پر از مایع یا مواد نیمه جامد است که روی یا درون یک یا هر دو تخمدان تشکیل میشود. تخمدان‌ها اندام‌های کوچکی در لگن هستند که تخمک و هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون را می‌سازند. کیست‌های تخمدان انواع مختلفی دارند که اکثر آنها بدون درد و بی‌ضرر (خوش‌خیم) هستند. معمولاً کیست تخمدان علائمی ایجاد نمی‌کند و به همین دلیل احتمالاً متوجه آنها نخواهید شد؛ مگر اینکه متخصص زنان در طول معاینه معمول لگن یا روش تصویربرداری، آن را پیدا کند.
به ندرت ممکن است کیست تخمدان عوارضی ایجاد کند. برنامه ریزی منظم برای معاینات لگنی و صحبت با پزشک خود در مورد علائمی که به جلوگیری از به وجود آمدن کیست کمک می‌کند. با این حال، بسیاری از زنان در طول زندگی خود حداقل یک کیست را تجربه می‌کنند. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله علت پریود نامنظم چیست را بخوانید.
معرفی انواع کیست تخمدان
کیست‌های تخمدان ساده یا پیچیده هستند؛ یک کیست ساده حاوی مایع است، در حالی که یک کیست پیچیده از خون یا یک ماده سخت تشکیل شده است. اکثر کیست‌های تخمدان کیست‌های عملکردی هستند که در پاسخ به تغییرات بدن در طول چرخه قاعدگی شکل می‌گیرند. به ندرت کیست‌های تخمدان به دلایل غیرمرتبط با قاعدگی ایجاد می‌شوند. انواع کیست تخمدان را می‌تواند در دسته‌های زیر طبقه‌بندی کرد:
کیست‌های عملکردی یا ساده
کیست‌های عملکردی شایع‌ترین نوع کیست تخمدان هستند و به بیماری مرتبط نیستند. تخمک‌هایی که باید ماهانه آزاد شود، آزاد نمی‌شوند و تا اندازه ۵-۴ سانتیمتر رشد می‌کنند. در این نوع از کیست، کیسه پر از آب در تخمدان تشکیل میشود و اغلب درد جسمانی ندارد و تنها با عقب افتادن دوره عادت ماهانه مشخص می‌شوند. در واقع این کیستها نشانه‌ای از عملکرد تخمدان‌های شما بوده و معمولاً در طول زمانی حدود ۶۰ روز، بدون درمان خاصی کوچک می‌شوند.
کیست‌های فولیکولی
یک کیسه کوچک در تخمدان به نام فولیکول، هر ماه یک تخمک را به عنوان بخشی از چرخه قاعدگی آزاد می‌کند. کیست فولیکولار زمانی تشکیل میشود که فولیکول تخمک را آزاد نکند؛ در عوض، فولیکول با مایع پر شده و بزرگتر میشود. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله عفونت قارچی واژن در بارداری را بخوانید.
کیست جسم زرد
پس از اینکه فولیکول تخمک را آزاد می‌کند، گروهی از سلول‌های تولید کننده هورمون به نام جسم زرد را می‌سازد. کیست زمانی تشکیل میشود که مایع در جسم زرد جمع شده و باعث رشد آن شود.
دیگرانواع کیست تخمدان:
همه کیست‌های تخمدان در پاسخ به چرخه قاعدگی ایجاد نمی‌شوند. آنها همیشه نشانه بیماری نیستند، اما پزشک شما آنها را تحت نظر قرار می‌دهد تا مطمئن شود که عوارضی ایجاد نمی‌کنند. این نوع از کیستها عبارتند از:
- سیستادنوما: که روی سطح تخمدان تشکیل می‌شوند و پر از مایعی رقیق و آبکی یا غلیظ‌تر و مخاطی هستند.
- کیست‌های درموئید (تراتوم): این کیستها از سلول‌هایی تشکیل شده‌اند که انواع بافت‌های بدن انسان از پوست، مو، دندان و حتی بافت مغز را تشکیل می‌دهند.
- اندومتریوما: این کیستها با بافت آندومتر پر می‌شوند؛ همان بافتی که هر ماه در طول قاعدگی از طریق خونریزی آن را دفع می‌کنید. اندومتریوم در اثر اندومتریوز، یعنی پوشش داخلی رحم در خارج از رحم ایجاد میشود.
- سرطان تخمدان: بر خلاف شرایط فوق، کیست‌های سرطانی تخمدان (تومورها) توده‌های جامدی از سلول‌های سرطانی و در زنان مسن بیشتر شایع هستند.
در برخی از زنان، تخمدان‌ها کیست‌های کوچک زیادی ایجاد می‌کنند که به این وضعیت سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) می‌گویند. PCOS می‌تواند باعث مشکلاتی در تخمدان‌ها و باردار شدن شود.
کدام دسته از زنان کیست تخمدان می‌گیرند؟
کیست تخمدان راست یا چپ مشکلی رایج برای تمام زنانی است که چرخه قاعدگی منظم دارند. در حقیقت، در تخمدان اکثر زنان هر ماه حداقل یک کیست فولیکولی یا کورپوس لوتئوم شکل می‌گیرد.ممکن است از وجود کیست باخبر نباشید، مگر این که دلایل مختلف باعث رشد بیش از حد آن شوند یا چندین کیست شکل گیرد.
تقریبا در تخمدان ۸ درصد زنانی که پیش از دوران یائسگی خود قرار دارند کیست‌های بزرگی شکل می‌گیرد که به راهکارهای درمانی مانند لاپاراسکوپی کیست تخمدان نیاز دارند.کیست‌های تخمدان پس از دوران یائسگی کمتر دیده می‌شوند و زنانی که در این سن کیست تخمدان دارند، بیشتر در معرض خطر سرطان تخمدان قرار می‌گیرند.
علل ایجاد کیست تخمدان:
اکثر کیست‌های تخمدان به طور طبیعی ایجاد می‌شوند و در عرض چند ماه بدون نیاز به هیچ درمانی از بین می‌روند. در صورت داشتن قاعدگی ماهانه، کیست تخمدان اغلب به طور طبیعی ایجاد میشود؛ چرا که تخمک‌گذاری علت اصلی کیست تخمدان است. علل دیگر عبارتند از:
- مشکلات هورمونی: کیست‌های عملکردی معمولا به دلیل مشکلات هورمونی یا داروهایی که برای کمک به تخمک گذاری استفاده می شوند به وجود بیایند.
- رشد غیرطبیعی سلولی: رشد و تولید مثل سلول‌های غیر معمول می‌تواند باعث ایجاد کیست‌هایی مانند درموئید و سیستادنوما شود.
- اندومتریوز: این کیستها اغلب در مراحل پیشرفته اندومتریوز روی تخمدان ایجاد می‌شوند و اغلب در حین رابطه جنسی و همچنین در طول قاعدگی دردناک هستند.
- بیماری التهابی لگن (PID): گاهی عفونت‌های شدید لگن به تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ سرایت کرده و باعث ایجاد کیست میشود.
- بارداری: کیست تخمدان معمولاً در اوایل بارداری ایجاد میشود تا به حمایت از بارداری تا زمان تشکیل جفت کمک کند. گاهی اوقات، کیست تا اواخر بارداری روی تخمدان می‌ماند و ممکن است نیاز باشد با مداخله پزشکی برداشته شوند.
علائم کیست تخمدان :
بیشتر زنان در سنین قبل از یائسگی ممکن است کیست تخمدان را تجربه کنند. خوشبختانه کیست تخمدان در %۹۵ موارد خوش‌خیم است و به راحتی با دارو کنترل و درمان میشود. در بیشتر موارد ممکن است بیماری که کیست دارد متوجه آن نشود و به طور تصادفی در یک سونوگرافی کیست او کشف شود.
اما در بعضی موارد علائم کیست تخمدان مشخص و شدید است. علائم کیست تخمدان شامل موارد زیر است:
- نفخ شکم یا تورم در ناحیه شکمی
- حرکات دردناک روده
- درد لگن قبل یا بعد از دوره قاعدگی
- مقاربت دردناک (دیسپارونی)
- درد در ناحیه شکم، کمر یا ران
- حساسیت سینه
- تهوع و استفراغ
علائم شدید کیست تخمدان که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند عبارت‌اند از:
- درد شدید در لگن
- تب
- ضعف یا سرگیجه
- تنفس سریع و پی در پی
این علائم می‌تواند نشان دهنده پارگی کیست یا پیچ خوردگی تخمدان باشد. هر دو عارضه اگر در اوایل دوره درمان نشوند، عواقب جدی و خطرناکی در پی خواهند داشت. علائمی که باقی می‌مانند نشان‌دهنده وضعیتی به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) است. سندرم تخمدان پلی کیستیک وضعیتی است که باعث پریودهای نامنظم و سایر مشکلات مرتبط با هورمون از جمله چاقی و ناباروری میشود. از سایر علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌توان هیرسوتیسم (افزایش رشد موهای بدن) و مشکل در کاهش وزن را نام برد.
دلایل به وجود آمدن کیست تخمدان چیست؟
رایج‌ترین دلایل ایجاد کیست تخم دان به شرح زیر هستند:
مشکلات هورمونی
کیست‌های تخمدان عملکردی (فانکشنال) معمولا خودبه‌خود بدون نیاز به درمان رفع می‌شوند.علت ایجاد آنها می‌تواند مشکلات هورمونی یا مصرف داروهای درمان نازایی مانند کلومیفن باشد که برای کمک به تخمک‌گذاری تجویز شوند.
آندومتریوز
زنان مبتلا به آندومتریوز می‌توانند مبتلا به یکی از انواع کیست تخم دان به اسم اندومتریوما (کیست شکلاتی) شوند. در این عارضه سلول‌های اندومتریال رحم خارج از رحم فرد رشد می‌کنند. قسمتی از بافت اندومتریوز ممکن است به تخمدان متصل شود و یک زایده شکل دهد. این کیستها می‌توانند در دوران قاعدگی زنان یا در حین انجام رابطه جنسی دردناک باشند.
بارداری
یک کیست تخمدان به صورت طبیعی در اوایل دوران بارداری شکل می‌گیرد تا به تقویت بارداری تا زمان تشکیل جفت، کمک کند. گاهی، این کیست روی تخمدان تا اواخر بارداری باقی می‌ماند و باید برداشته شود.
عفونت‌های شدید لگنی
یک علت به وجود آمدن کیست تخمدان ممکن است عفونت‌ها باشد. آنها می‌توانند به تخمدان‌ها و لوله‌های رحمی سرایت کنند و این بیماری را به وجود آورند.
سابقه قبلی
اگر قبلا یک کیست تخم دان داشتید، احتمال ایجاد یک کیست جدید بیشتر است.علاوه بر دلایل کلی بالا، علت تشکیل یک کیست با توجه به انواع کیست تخمدان متفاوت است.
در واقع کیست‌های تخمدان در دو دسته کلی عملکردی و پاتولوژیک قرار می‌گیرند که دلایل ایجاد هر کدام متفاوت است.
کیست تخمدان عملکردی
رایج‌ترین انواع کیست تخمدان عملکردی هستند و در دو دسته کیست تخم دان لوتئوم (جسم زرد) و فولیکولی (ساده) قرار می‌گیرند. کیست‌های عملکردی بی‌خطر هستند و به عنوان بخشی از چرخه طبیعی قاعدگی شکل می‌گیرند و عمر کوتاهی دارند.
کیست فولیکولی
هر زن دو تخمدان دارد. تخمک از یک تخمدان به سمت رحم حرکت می‌کند تا در لقاح با اسپرم بارور شود.این تخمک در فولیکول شکل می‌گیرد که حاوی مایع است تا از تخمک در حال رشد محافظت کند. زمانی که تخمک آزاد میشود، فولیکول می‌ترکد. گاهی، فولیکول مایع خود را بیرون نمی‌ریزد و پس از رهاسازی تخمک منقبض میشود یا تخمک را رها نمی‌کند. فولیکول با مایع متورم و تبدیل به یک کیست تخمدان فولیکولی میشود. این نوع کیست معمولا در هر زمانی ممکن است ظاهر شود و به صورت طبیعی در عرض چند هفته برطرف خواهد شد.
کیست لوتئوم
این کیستها به ندرت ایجاد می‌شوند. پس از آزادسازی تخمک، بافت‌هایی به اسم کورپوس لوتئوم به جا می‌مانند. کیست لوتئوم زمانی شکل می‌گیرد که کورپوس لوتئوم با خون پر شود. این نوع کیست معمولا پس از چند ماه برطرف میشود. گرچه گاهی ممکن است بترکد که نتیجه آن درد ناگهانی و خونریزی داخلی است.
کیست‌های پاتولوژیک
یکی دیگر از انواع کیست تخم دان که داخل تخمدان‌ها رشد می‌کنند، بی‌خطر یا سرطانی هستند و در دو دسته درموئید و سیست آدنوما قرار می‌گیرند.
کیست درموئید
این نوع کیست معمولا خوش‌خیم است. آنها از سلول‌های تخمک‌ساز شکل می‌گیرند و باید با عمل حراجی برداشته شوند.
کیست سیست آدنوما
این کیست از سلول‌هایی به وجود می‌آید که بخش خارجی تخم دان را می‌پوشانند. بعضی از آنها حاوی یک ماده ضخیم و مخاطی مانند هستند، در حالی که سایرین مایع شبیه به آب دارند. این کیستها در زنان بالای ۴۰ سال معمولا دیده می‌شوند، با یک ساقه به تخمدان متصل هستند و باید با جراحی بیرون آورده شوند.
عوارض کیست تخمدان چیست؟
کیست تخم دان اغلب مشکلی به وجود نمی‌آورد، ولی گاهی می‌تواند عوارض زیر را داشته باشد.
- پیچ‌خوردگی تخمدان: ساقه یک تخمدان اگر کیست روی آن رشد کند، می‌تواند پیچ‌خورده شود. این پیچ‌خوردگی می‌تواند رسیدن خون به کیست را مسدود کند و باعث ایجاد درد شدید در قسمت پایین شکم شود.
- ترکیدن کیست: اگر یک کیست بترکد، بیمار درد شدیدی را در قسمت پایین شکم حس خواهد کرد. اگر کیست عفونی باشد، درد بدتر خواهد بود.همچنین ممکن است خونریزی رخ دهد. علت کیست تخمدان در بروز علائم آن تاثیرگذار است و این علائم ممکن است شبیه به آپاندیس باشند.
- سرطان : در موارد نادر، یک کیست ممکن است یک شکل اولیه از سرطان تخمدان باشد.
بررسی روشهای درمان کیست تخمدان
درمان بستگی به موارد زیر دارد:
- سن فرد
- آیا بیمار وارد دوران یائسگی شده است یا نه.
- اندازه و ظاهر کیست
- آیا علائمی وجود دارد یا نه؟
راهکارهای درمانی به شرح زیر هستند:
۱. انتظار همراه با توجه
گاهی بهترین راهکار انتظار همراه با توجه است، به ویژه اگر کیست کوچک و از نوع عملکردی باشد (۲ تا ۵ سانتیمتر) و بیمار یائسه نشده است.علاوه بر این، مشاوره با یک پزشک متخصص زنان و زایمان به شما کمک می‌کند بهتر از علائم کیست‌های مختلف باخبر باشید و حتی زودتر برای درمان انواع بدخیم اقدام کنید.
۲. قرص‌های جلوگیری از بارداری
برای کاهش شکل‌گیری کیست‌های جدید در چرخه‌های آینده قاعدگی، پزشک ممکن است مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری را پیشنهاد کند.
۳. جراحی
اگر کیست خودبه‌خود از بین نرود، یک راهکار درمانی جراحی است. پزشک ممکن است تحت شرایط زیر جراحی را پیشنهاد کند:
- علائم خاصی وجود دارد.
- کیست اندازه بزرگی دارد یا به نظر می‌رسد در حال رشد است.
- ظاهر کیست شبیه به انواع کیست‌های عملکردی نیست.
- کیست همچنان ۲ تا ۳ چرخه قاعدگی وجود داشته است.
جراحی به دو روش انجام میشود:
لاپاراسکوپی:
لاپاراسکوپی یا جراحی سوراخ کلید. در این روش جراح یک برش کوچک ایجاد می‌کند و به کمک از ابزارهای بسیار کوچکی کیست را در می‌آورد.در اکثر موارد، بیمار می‌تواند در همان روز به خانه برگردد. این نوع جراحی معمولا روی باروری خانم‌ها تاثیر نمی‌گذارد و مدت زمان بهبود سریع است.
لاپاراتومی:
پزشک زمانی این نوع جراحی را پیشنهاد می‌کند که کیست سرطانی است. جراح روی شکم یک برش بزرگتر ایجاد می‌کند و با بیرون آوردن کیست آن را برای آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد.اگر کیست سرطانی باشد، برای آزمایش نمونه‌برداری خواهد شد و اگر نتایج نشان دهند که فرد سرطان دارد، پزشک اندام‌ها و بافت بیشتر مانند رحم و تخمدان‌ها را در خواهد آورد.
سخن پایانی
شما در این مقاله با علائم کیست تخمدان آشنا شدید. همچنین از روشهای درمان و پیشگیری آن آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را دز کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
گر کیست تخمدان دچار پارگی یا خونریزی داخل کیست یا پیچ خوردگی بشه میتونه درد شکم بده که در این شرایط حتما زیر نظر پزشک متخصص ارزیابی میشه اگر احتیاج به عمل نباشه میشود از مسکنها مثل مفنامیک اسید استامینوفن و بروفن برای کاهش درد استفاده کرد.
کیستها در بارداری هم همان علایم غیر بارداری را دارند مثل درد شکم تهوع استفراغ و…ولی درمان در بارداری متفاوت هست بسته به شکل کیست تخمدان و سایزش ممکن هست تا پایان بارداری صبر کنیم ویا در بارداری ترجیحا سه ماهه دوم کیست رو عمل کنیم مگر در موارد اورژانسی و یا شک به بدخیمی ها که درهرزمانی عمل جراحی برداشتن کیست انجام میشه.
