از افسردگی تا ترک اعتیاد؛ کاربرد های حیرت انگیز rTMS
در دنیایی که علوم اعصاب با فناوری درهم آمیخته، بشر دیگر تنها به قرص ها و درمان های شیمیایی دل نبسته است. در این میان، فناوری rTMS (تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال مکرر)، مانند نوری در تاریکی، مسیر تازه ای در درمان اختلالات پیچیده مغز و اعصاب گشوده است . rTMS تنها یک روش درمانی است، بلکه فلسفه ای نوین از مداخله در کارکرد مغز با هدف بازتنظیم ریتم طبیعی ذهن می باشد.
rTMS چیست و چگونه کار می کند؟
rTMS با استفاده از میدان های مغناطیسی پالس دار، نواحی خاصی از مغز را تحریک می کند. این پالس ها از طریق کویل هایی که روی پوست سر قرار می گیرند، به قشر مغز منتقل می شوند. بسته به فرکانس و شدت تحریک، می توان فعالیت نورون ها را افزایش یا کاهش داد. مکانیسم عمل rTMS به زبان ساده: تنظیم عملکرد نورون ها بدون نیاز به دارو یا جراحی است.
دستگاه پیشرفته rTMS در شمال کشور در رشت و استان گیلان، در کلینیک رفیدا زیر نظر دکتر صائمه خانی، دکتری تخصصی فیزیوتراپی با گرایش فوق تخصصی علوم اعصاب، در حال ارائه خدمات تخصصی است. این مرکز اولین محل ارائه rTMS استاندارد با پروتکل های بین المللی در شمال کشور می باشد.
کاربردهای rTMS
- افسردگی شدید و مقاوم به درمان: در مواردی که دارو درمانی و روان درمانی پاسخ نمی دهند، rTMS با هدف گیری ناحیه پیش پیشانی جانبی چپ، به بهبود خلق و کاهش علائم کمک می کند.
- اختلال وسواس فکری– عملی: با تحریک ناحیه های خاص مغزی، افکار مزاحم و اجبارهای رفتاری کاهش می یابند.
- PTSD یا اختلال استرس پس از سانحه :rTMS با تنظیم فعالیت سیستم لیمبیک، پاسخ های اضطرابی و خاطرات مزاحم را مهار می کند.
- درمان اعتیاد: درمان اعتیاد با rtms با مهار ولع مصرف و تقویت تصمیم گیری، rTMS به بیماران در ترک نیکوتین، الکل، مواد مخدر و حتی متادون کمک می کند.
- اختلال اضطراب عمومی، پانیک و فوبیا : rTMS باعث بهبود عملکرد ناحیه های کنترل استرس در مغز می شود.
کاربردهای rTMS در انواع بیماری ها
بیماری پارکینسون: تحریک ناحیه حرکتی اولیه باعث کاهش لرزش، سفتی عضلانی و کندی حرکت می شود. همچنین rTMS بر خلق پایین در پارکینسون نیز اثر دارد. درمان پارکینسون از جدیدترین روش درمان قطعی پارکینسون می باشد.
سکته مغزی و توان بخشی: تحریک نیمکره آسیب دیده به بهبود گفتار و حرکت کمک می کند و مهار نیمکره سالم باعث افزایش هماهنگی دو طرف مغز می شود.
زوال شناختی و آلزایمر: تحریک نواحی خاصی از مغز منجر به بهبود حافظه کوتاه مدت، توجه و تمرکز در مراحل اولیه آلزایمر می شود.
میگرن: rTMS با تأثیر بر قشر حرکتی یا پیش پیشانی، شدت و فراوانی حملات میگرنی را کاهش می دهد.
دردهای مزمن: در سندرم درد نوروپاتیک، فیبرومیالژیا و دردهای پس از سکته یا جراحی، rTMS تحمل درد را افزایش می دهد.
ADHD : در نوجوانان دارای بیش فعالی و نقص توجه، rTMS می تواند تمرکز و کنترل رفتاری را بهبود دهد.
بی خوابی مزمن: تحریک نواحی مغزی مرتبط با آرامش و خواب، به تنظیم ریتم شبانه روزی بدن کمک می کند.
مزایای درمان با rTMS
یکی از بزرگ ترین مزایای درمان با تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال مکرر (rTMS) غیر تهاجمی بودن آن است. برخلاف جراحی یا روش های تهاجمی دیگر، این درمان نیازی به برش، بیهوشی یا قرار دادن دستگاه درون بدن ندارد و تنها با استفاده از میدان های مغناطیسی خارجی عمل می کند. این ویژگی باعث می شود rTMS برای بسیاری از بیماران با ریسک کم و به صورت سرپایی قابل انجام باشد.
علاوه بر این، rTMS وابستگی به داروهای شیمیایی را کاهش می دهد یا حتی در بسیاری موارد جایگزین آن ها می شود. این موضوع بسیار مهم است چون داروهای روان پزشکی معمولاً عوارض جانبی متعددی مانند مشکلات کبدی، کلیوی، تغییرات هورمونی، یا اثرات منفی روی سیستم گوارشی دارند. rTMS برخلاف داروها، بدون ایجاد این عوارض، بهبود قابل توجهی در عملکرد مغز و خلق بیماران ایجاد می کند.
مزیت دیگر این است که درمان با rTMS کاملاً ایمن و قابل تحمل است و معمولاً درد یا ناراحتی زیادی ایجاد نمی کند. بیماران می توانند بلافاصله پس از جلسه درمانی به فعالیت های روزمره خود بازگردند بدون نیاز به بستری یا مراقبت ویژه.
همچنین rTMS قابل استفاده همزمان با سایر درمان ها مانند دارو و روان درمانی است، که باعث می شود به صورت ترکیبی و جامع تر اختلالات پیچیده درمان شوند. این روش نوین، در کنار اثربخشی بالایش، کیفیت زندگی بیماران را به شکل چشمگیری بهبود می بخشد و افق های جدیدی در درمان بیماری های روانی و عصبی باز کرده است.
مکانیسم عملکرد rTMS
تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال مکرر (rTMS) روشی نوین و غیر تهاجمی برای تأثیرگذاری مستقیم بر فعالیت مغز است. این فناوری با استفاده از یک کویل مغناطیسی که روی پوست سر قرار می گیرد، پالس های مغناطیسی کوتاه و مکرری تولید می کند. این پالس ها به صورت میدان های مغناطیسی از پوست سر عبور کرده و به نواحی خاصی از قشر مغز می رسند، بدون آنکه نیازی به جراحی یا ورود جسم خارجی به بدن باشد.
وقتی این میدان های مغناطیسی به مغز می رسند، باعث ایجاد جریان های الکتریکی کوچکی در نورون ها می شوند. این جریان ها فعالیت نورون ها را تحت تأثیر قرار داده و می توانند آن ها را تحریک یا مهار کنند، بسته به فرکانس و شدت پالس های ارسالی. تحریک با فرکانس بالا معمولاً باعث افزایش فعالیت نورون ها و تقویت اتصالات عصبی می شود، در حالی که فرکانس پایین می تواند فعالیت نورون ها را کاهش دهد و باعث آرامش مغز شود.
از طریق این تنظیم هدفمند فعالیت نورونی، rTMS می تواند عملکرد مغز را به سمت تعادل برگرداند و اختلالات روانی و عصبی را بهبود بخشد.
محدودیت ها و چالش های درمان با rTMS
هرچند تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال مکرر (rTMS) یک روش درمانی نوین و غیر تهاجمی با مزایای فراوان است، اما محدودیت ها و چالش هایی نیز دارد که باید مد نظر قرار گیرند. یکی از مهم ترین محدودیت ها، پاسخ‌دهی متفاوت بیماران به این درمان است. برخی بیماران ممکن است به درمان با rTMS پاسخ مناسبی نشان ندهند یا بهبود قابل توجهی را تجربه نکنند، که این موضوع نیازمند شناسایی دقیق‌تر ویژگی های فردی بیمار و تنظیم پروتکل های درمانی است.
از سوی دیگر، rTMS برای همه نوع اختلال مناسب نیست و در برخی موارد ممکن است درمان های دارویی یا روان درمانی مؤثرتر باشند. همچنین، مدت زمان و تعداد جلسات درمانی می تواند طولانی و هزینه بر باشد که ممکن است برای برخی بیماران مانع شود.
یکی دیگر از چالش های مهم، نیاز به تجهیزات تخصصی و کادر درمانی آموزش دیده است. دستگاه های rTMS پیشرفته هزینه های بالایی دارند و در همه مراکز درمانی موجود نیستند، بنابراین دسترسی به این روش در همه مناطق آسان نیست.
در نهایت، عوارض جانبی خفیفی مانند سردرد، احساس سوزش یا ناراحتی در محل تحریک ممکن است بروز کند که البته معمولاً موقتی و قابل تحمل هستند.
