شاید شما هم تا کنون نام بیماری سلیاک را نشنیده باشید اما در مورد افرادی که به گلوتن حساسیت دارند چیزهایی شنیده باشید. آیا کسی را در اطراف خود می‌شناسید که به خوردن نان یا مواد دارای گلوتن واکنش فیزیکی نشان دهد؟
بیماری سلیاک یک اختلال هاضمه است که در آن سیستم ایمنی به گلوتن واکنش می دهد، پروتیینی که در گندم، جو و چاودار وجود دارد. در طول زمان، این واکنش به پوشش روده کوچک آسیب می زند و از جذب برخی مواد مغذی جلوگیری می کند. در این مقاله با ما همراه باشید تا اطلاعات جامعی در مورد این بیماری بدست آورید.
فهرست مطالب:
- علل بروز بیماری سلیاک
- علائم و نشانه‌های سلیاک را بشناسید
- پیامدهای طولانی مدت ابتلا به سلیاک
- روشهای تشخیص بیماری سلیاک
- درمان
- حساسیت به گلوتن یا سلیاک؟
- سخن پایانی
- سوالات متداول
برای مطالعه بیشتر: سیر تا پیاز بیماری لوپوس
علل بروز بیماری سلیاک
بیماری سلیاک نوعی اختلال خودایمنی است. وقتی شخصی با این مشکل گلوتن مصرف می‌کند، سلول‌ها و سیستم ایمنی او فعال می‌شود و به روده‌ی کوچک حمله و آن را تخریب می‌کند. در واقع، سیستم ایمنی به‌اشتباه به پُرزهای روده کوچک حمله می‌کند. در نتیجه پرزها ملتهب و فشرده می‌شوند و از بین خواهند رفت. پس روده‌ی کوچک دیگر قادر به جذب مواد مغذی به‌طور مؤثر نخواهد بود و عوارض جانبی و مشکلاتی در پیش خواهد بود.
افرادی که بیشتر در خطر ابتلا به بیماری سلیاک هستند:
- کسانی که بیماری خودایمنی دیگری دارند مانند دیابت نوع اول، روماتیسم مفصلی یا بیماری‌های خودایمنی که تیروئید و کبد را تحت تأثیر قرار می‌دهند؛
- اختلالات ژنتیکی مانند سندروم داون یا سندروم تِرنِر؛
- سابقه‌ی وجود این مشکل برای یکی از اعضای خانواده که احتمال ابتلا برای سایرین را ۱۰ درصد افزایش می‌دهد.
این محتوای مفید را هم حتما بخوانید: نگاهی به بواسیر در طب سنتی
علائم و نشانه‌های سلیاک را بشناسید
علائم و نشانه‌های بیماری سلیاک در افراد مختلف بسیار متفاوت و در کودکان و بزرگسالان به شکل‌های مختلفی بروز می‌کند. علائم گوارشی برای بزرگسالان عبارتند از:
- اسهال
- خستگی
- از دست دادن وزن
- نفخ و گاز روده
- درد شکمی
- تهوع و استفراغ
- یبوست
با این وجود، بیش از نیمی از بزرگسالان مبتلا، علائمی دارند که به سیستم گوارشی مربوط نیست، این نشانه‌ها عبارتند از:
- کم خونی، معمولاً کم خونی ناشی از فقط آهن
- از دست دادن تراکم استخوانی یا پوکی استخوان
- نرمی استخوان یا استئومالاسی (osteomalacia)
- خارش و تاول‌های پوستی
- زخم‌های دهانی
- سر درد و خستگی
- آسیب‌های سیستم عصبی، شامل بی‌حسی و سوزن سوزن شدن دست و پا، بروز مشکلات احتمالی در تعادل و اختلال شناختی
- درد مفصل
- کاهش عملکرد طحال یا هیپواسپیلونیسم (hyposplenism)
احتمال بروز کودکان مبتلا به مشکلات گوارشی بسیار بیشتر از بزرگسالان است، این مشکلات شامل:
- تهوع و استفراغ
- اسهال مزمن
- شکم ورم کرده
- یبوست
- کار
- مدفوع کدر و بدبو
درباره‌ی چاقی در دوران یائسگی چه می‌دانید؟
پیامدهای طولانی مدت ابتلا به سلیاک
بیماری سلیاک در هر سنی با خوردن گلوتن گندم می‌تواند آغاز شود و پیشروی کند. اگر این بیماری درمان نشود، خطرات جدی برای سلامتی به همراه خواهد داشت. یکی از خطرات جدی این است که این بیماری خودایمنی شکل‌گیری بیماری‌های خودایمنی دیگری را در بدن تسریع می‌کند. مثل دیابت نوع ۱ (که نوعی بیماری خودایمنی است.) کم خونی، ناباروری، میگرن و انواع سرطان‌های روده. به صورت کلی عوارض بلند مدت سلیاک درمان نشده عبارتند از:
- کم خونی فقرآهن
- پوکی استخوان زودرس
- پوکی استخوان زودرس
- حساسیت به لاکتوز
- کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی
- اختلالت دستگاه عصبی مرکزی
- ناکارآمدی پانکراس
- سرطان روده
- ناکارآمدی کیسه صفرا
- بروز اختلالات عصبی مثل میگرن، اختلال هماهنگی عضلات و جنون
یک پژوهش که سال ۱۹۹۹ انجام شد نشان داد هرچه بیماری سلیاک دیرتر درمان شود خطر ابتلا به دیگر بیماری‌های خودایمنی بیشتر می‌شود.
سیر تا پیاز آپاندیس و اختلالات آن
اثرات بیماری سلیاک بر کودکان
سلیاک در رشد قد کودکان اثر منفی می‌گذارد و باعث می‌شود در بزرگسالی کوتاه‌قد بشوند. اگر رژیم غذایی درستی داشته باشند، این مشکل مرتفع خواهد شد و رشد کودکان هیچ‌گونه خللی نخواهد داشت. آسیب‌های روده نیز در طول چند هفته پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی متوقف می‌شود. به‌مرور زمان علائم و نشانه‌های سلیاک در کودک از بین میرود، اما ممکن است نشانه‌ها و علائم در آینده مجددا ظهور کنند.
بیشتر بخوانید، بیشتر بدانید: معرفی بیماری پارکینسون
روشهای تشخیص بیماری سلیاک
بسیاری از افراد مبتلا به سلیاک، نمی‌دانند که به این بیماری مبتلا هستند. دو آزمایش خون به تشخیص این بیماری کمک می‌کند:
- آزمایش سرولوژی: در این آزمایش آنتی بادی‌های خون بررسی می‌شوند. اگر آنتی بادی‌های پروتئینی خاص در خون بالا رود، نشان دهنده‌ی واکنش سیستم ایمنی بدن به گلوتن است.
- آزمایش ژنتیک: آنتی ژن‌های لکوسیتی انسان (HLA-DQ2 و HLA-DQ8)) در این نوع آزمایش خون بررسی می‌شوند.
پیش از رعایت یک رژیم غذایی بدون گلوتن حتماً باید آزمایش‌های لازم انجام شود. حذف این ماده از رژیم غذایی پیش از انجام آزمایش بر نتیجه نهایی تشخیص اثر گذار خواهد بود.
اگر با انجام آزمایش‌های بالا مشخص شد که فرد به سلیاک مبتلا است، یکی از دو آزمایش زیر انجام خواهد شد:
اندوسکوپی : در این روش تشخیصی لوله‌ی باریک و بلندی که به سر آن دوربین وصل شده از طریق دهان وارد روده کوچک خواهد شد. این دوربین به پزشک کمک می‌کند تا فضای داخلی روده را مشاهده کندو برای بررسی آسیب‌های وارد شده به روده از پرز‌های روده یا ویلی‌ها نمونه برداری کند.
اندوسکوپی کپسولی: در این روش تشخیصی از یک دوربین بدون سیم کوچک برای گرفتن تصاویری از کل روده کوچک استفاده خواهد شد. دوربین درون محفظه‌ای کپسول مانند به کوچکی کپسول ویتامین قرار دارد. از فرد خواسته می‌شود تا کپسول را ببلعد، بعد از آن کپسول در طی دستگاه گوارش حرکت کرده و هزاران تصویر ضبط خواهد کرد. تصاویر ضبط شده بعد از انتقال به دستگاهی دیگر توسط پزشک بررسی می‌شوند.
اگر فرد مشکوک به ابتلا به بیماری درماتیت هرپتیفورمیس باشد از پوست فرد نمونه برداری شده و بعد زیر میکروسکوپ بررسی خواهد شد.
شاید این مطلب هم برایتان جالب باشد: نگاهی از طب سنتی به تبخال تناسلی
درمان
در حال حاضر تنها راه درمان رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن برای تمام عمر است که البته رعایت رژیم باید با دقت و حساسیت زیادی و تحت نظر مشاور تغذیه صورت گیرد. پژوهشهای زیادی در جهان روی روشهای درمان نوینی در حال انجام است اما هنوز راه درمانی دیگری جایگزین رژیم نشده است.
مهم ترین غذاهایی که باید از وعده‌های روزانه بیماران حذف شوند، شامل موارد زیر هستند:
- مالت جو و چاودار
- آرد سمولینا
- نگهدارنده‌ها و مواد افزودنی
- برخی از داروها
- بعضی از ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی
جهت آگاهی: از آمنوره چه می‌دانید؟
حساسیت به گلوتن یا سلیاک؟
حال شاید برایتان این سوال پیش آمده باشد که همه افرادی که به گلوتن حساس هستند نیز جزو مبتلایان به بیماری سلیاک قرار می‌گیرند؟ پاسخ منفی است، در واقع برخی انسان‌ها فقط حساسیت خفیفی از خود نشان می‌دهند و نباید دچار اشتباه شوند. در صورت وجود هرگونه علائم باید به پزشک مراجعه کنید تا با انجام آزمایش مشکل شما به طور دقیق‌تری مشخص شود.
از آنجایی که نشانه‌های هر دو تقریبا شبیه به هم است، حتی پس از منفی بودن تست باید برای رفع حساسیت نیز از رژیم بیماری سلیاک پیروی کنید تا علائم بر طرف شوند. عدم توجه به این حساسیت اشتباه است و شاید در آینده باعث ابتلای شدید به این بیماری شود.
سخن پایانی
در این مطلب درباره بیماری سلیاک خواندیم. فهمیدیم که تنها راه حل این بیماری حذف گلوتن است. حذف گلوتن از رژیم غذایی باعث کاهش التهاب در روده کوچک و در نهایت ترمیم می شود. کودکان نسبت به بزرگسالان سریع تر به درمان واکنش نشان می دهند. توصیه می شود افراد مبتلا، ویتامین هایی مانند فولات، آهن، ویتامین B12، K و زینک مصرف کنند. امید است این محتوا برای شما مفید بوده باشد. شما هم نظرات و تجربیات خود را در کامنت با ما به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
خیر؛ بیماری سلیاک بیماری قابل درمان نیست اما قابل کنترل هست و تنها راه کنترل آن رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن است.
بیماری سلیاک یک بیماری است که ژنتیک در آن مؤثر می باشد . یعنی استعداد ژنتیکی ابتلا به این بیماری از والدین ( پدر یا مادر) به فرزندان منتقل می شود .پس اگر فردی مبتلا به بیماری سلیاک باشد ، احتمال این که ژنها ی مستعد کننده این بیماری را به فرزندانش منتقل کند , وجود داردو حتما باید فرزندان از نظر ابتلا به بیماری مورد بررسی قرار گیرند تا زودتر تشخیص داده شود. ضمنا اگر یکی از فرزندان خانواده مبتلا به بیماری سلیاک باشد ، احتمال ابتلای سایر فرزندان نیز بالا میرود و آنها نیز باید ارزیابی شوند زیرا استعداد ژنتیکی ابتلا به بیماری را، یکی از والدین به فرزند بیمار، منتقل کرده است . به غیر از استعداد ژنتیکی و ارثی هیچ راه دیگری برای انتقال بیماری سلیاک وجود ندارد.
بله. گلوتن عمدتا در غذاها یافت می شود اما ممکن است در محصولات روزمره مانند داروهای تجویزی و بدون نسخه ، ویتامین ها ، برخی از انواع رژ لب و بالم لب نیز وجود داشته باشد.
در برخی موارد ، به نظر می رسد بیماری سلیاک توسط یا برای اولین بار بعد از عمل ، بارداری ، زایمان ، عفونت ویروسی یا استرس شدید احساسی ایجاد می شود یا فعال می شود. هنوز مشخص نیست که چگونه این استرس ها با بیماری سلیاک ارتباط دارند.
