بیماری سلیاک چیست؟ + بررسی علائم و روش‌های تشخیص و درمان بیماری سلیاک + طول عمر بیماران سلیاک چقدر است؟

بیماری سلیاک یک بیماری خود ایمنی است که از جذب مناسب مواد مغذی و هضم گلوتن جلوگیری می‌کند. زمانی که افراد مبتلابه این عارضه در معرض گلوتن (پروتئین اتصال‌دهنده‌ای که در غلات و همچنین در محصولات آرایشی رایج است) قرار می‌گیرند، سیستم ایمنی بدن دچار اختلال شده و به‌دیواره‌های روده کوچک که مسئول جذب مواد مغذی از غذا هستند حمله می‌کند. بنابراین برای مدیریت علائم این بیماری، باید از گلوتن اجتناب کرد. همانطور که گفتیم، گلوتن عامل تحریک‌کننده سلیاک است و این پروتئین در برخی محصولات آرایشی وجود دارد، پس می‌توان رابطه‌ای بین سلیاک و پوست پیدا کرد. ادامه این مطلب را بخوانید تا هم درباره بیماری‎سلیاک، عوارض و دلایل ایجاد آن آگاه شوید و هم علائم پوستی سلیاک را بشناسید.

---

فهرست مطالب

• بیماری سلیاک یا اسپروی سلیاک چیست؟
• چه کسانی در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند؟
• علل بروز بیماری سلیاک چیست؟
• علائم و نشانه‌های سلیاک چیست؟
• بررسی پیامدهای طولانی مدت ابتلا به سلیاک
• اثرات بیماری سلیاک بر کودکان چیست؟
• بررسی بهترین روش تشخیص سلیاک
• بررسی ارتباط بیماری سلیاک و سرطان
• چه ارتباطی بین سلیاک و بیماری‌های قلبی وجود دارد؟
• آیا بیماری سلیاک واگیردار است؟
• درمان بیماری سلیاک چگونه است؟
• آیا دارویی برای درمان سلیاک وجود دارد؟
• درمان قطعی سلیاک در طب سنتی
• آیا واکسن سلیاک وجود دارد؟
• آیا سلیاک و ازدواج مسئله ساز می شوند؟
• پژوهش ها در مورد بیماری سلیاک و ناباروری چه می گویند؟
• علت ایجاد مشکلات باروری در افراد مبتلا به بیماری سلیاک چیست؟
• بیماران سلیاکی چه بخورند؟
• طول عمر بیماران سلیاک چقدر است؟
• نمونه رژیم سلیاک
• سخن پایانی و سوالات متداول

---

بیماری سلیاک یا اسپروی سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک (Celiac disease) که گاهی انتروپاتی حساس به گلوتن (gluten-sensitive enteropathy) یا اسپروی سلیاک (celiac sprue) نامیده می‌شود، نوعی پاسخ ایمنی بدن به خوردن گلوتن ( نوعی پروتئین در گندم، جو و چاودار) است. در صورت ابتلا به بیماری سلیاک، خوردن گلوتن به عنوان محرک دستگاه ایمنی در روده کوچک عمل می‌کند.

با گذشت زمان، این واکنش دستگاه ایمنی بدن باعث آسیب لایه پوشاننده‌ی روده‌ی کوچک شده و در نتیجه مانع از جذب برخی مواد مغذی (malabsorption) از طریق این بخش از دستگاه گوارش می‌شود. آسیب روده‌ی کوچک اغلب باعث اسهال، خستگی، از دست دادن وزن، نفخ و کم خونی شده و می‌تواند به مشکلات جدی‌تر هم ختم شود.  سوءجذب در کودکان علاوه بر مشکلاتی که برای بزرگسالان ایجاد میکند،  روی رشد و تکامل آن‌ها هم تاثیر منفی می‌گذارد. (هتروژن چیست)

چه کسانی در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند؟

معمولاً بیماری‌سلیاک یک ویژگی ژنتیکی دارد و در افرادی رخ می‌دهد که زمینه ابتلا به این بیماری را داشته باشند. اگر در خانواده فردی به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ابتلای دیگر اعضای خانواده نیز وجود دارد. بیماری سلیاک هم در کودکان و هم بزرگ‌سالان در سراسر دنیا شایع بوده و شیوع بیماری در زنان بیشتر از مردان است. سلیاک همچنین در افرادی که دارای اختلالات کروموزومی مانند سندرم داون (Down syndrome)، سندرم ترنر و سندرم ویلیامز هستند، شایع‌تر است.

علل بروز بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک نوعی اختلال خودایمنی است. وقتی شخصی با این مشکل گلوتن مصرف می‌کند، سلول‌ها و سیستم ایمنی او فعال می‌شود و به روده‌ی کوچک حمله و آن را تخریب می‌کند. در واقع، سیستم ایمنی به‌اشتباه به پُرزهای روده کوچک حمله می‌کند. در نتیجه پرزها ملتهب و فشرده می‌شوند و از بین خواهند رفت. پس روده‌ی کوچک دیگر قادر به جذب مواد مغذی به‌طور مؤثر نخواهد بود و عوارض جانبی و مشکلاتی در پیش خواهد بود.

افرادی که بیشتر در خطر ابتلا به بیماری سلیاک هستند:

• کسانی که بیماری خودایمنی دیگری دارند مانند دیابت نوع اول، روماتیسم مفصلی یا بیماری‌های خودایمنی که تیروئید و کبد را تحت تأثیر قرار می‌دهند؛
• اختلالات ژنتیکی مانند سندروم داون یا سندروم تِرنِر؛
• سابقه‌ی وجود این مشکل برای یکی از اعضای خانواده که احتمال ابتلا برای سایرین را ۱۰ درصد افزایش می‌دهد.

علائم و نشانه‌های سلیاک چیست؟

بررسی علائم پوستی سلیاک را با ارائه توضیحاتی درباره این بیماری و علائم آن آغاز می‌کنیم. بیماری سلیاک که گاهی به‌آن سلیاک اسپرو (celiac sprue) یا آنتروپاتی حساس به‌گلوتن (gluten-sensitive enteropathy) نیز گفته می‌شود، نوعی واکنش ایمنی بدن به ‌خوردن گلوتن است. گلوتن پروتئینی است که در گندم، جو و چاودار یافت می‌شود. (علائم سرطان غدد لنفاوی زیر بغل)

اگر به‌بیماری سلیاک مبتلا هستید، خوردن گلوتن باعث ایجاد پاسخ ایمنی در روده کوچک شما می‌شود. با گذشت زمان، این واکنش به‌پوشش روده کوچک شما آسیب می‌رساند و از جذب برخی از مواد مغذی جلوگیری می‌کند (سوء جذب). آسیب روده اغلب باعث اسهال، خستگی، کاهش وزن، نفخ و کم‌خونی می‌شود و عوارض آن می‌توانند بسیار جدی باشند. مثلا در کودکان، سوء جذب مواد مغذی می‌تواند بر رشد و تکامل آنها تأثیر بگذارد. متاسفانه تاکنون هیچ درمانی برای بیماری سلیاک یافت نشده است، اما برای اکثر افراد، پیروی از یک رژیم غذایی شدیدا بدون گلوتن می‌تواند به‌ مدیریت علائم و بهبود وضعیت روده کمک کند.

علائم بیماری سلیاک می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند. این علائم می‌توانند در طول زمان نیز تغییر کنند و به‌طور کلی از فردی به‌فرد دیگر متفاوت هستند. مثلا برخی افراد هیچ علامتی ندارند یا فقط در اواخر زندگی خود و در سنین پیری آنها را تجربه می‌کنند. حتی ممکن است یک شخص تا زمانی که دچار کمبود مواد مغذی یا کم‌خونی نشده، اصلا نداند تا الان به‌بیماری‌سلیاک مبتلا بوده است.

علائم بیماری سلیاک خفیف

افراد مبتلا به این بیماری ممکن است علائم مشابه و یکسانی نداشته باشند. علائم بیماری سلیاک خفیف معمولا در حد یبوست یا اسهال، چرب بودن مدفوع، نفخ و حالت تهوع است؛ در حالی که در بعضی از مبتلایان هیچ نشانه قابل مشاهده‌ای ندارد. البته علائم خفیف به معنای خفیف بودن بیماری نیست! عدم تشخیص به موقع و پیشرفت بیماری، باعث آسیب‌دیدگی بیشتر پرزهای روده و تشدید علائم آن خواهد شد. به تدریج احساس درد شکم بیشتر شده و با مشکلات تغذیه‌ای مثل کمبود آهن، کاهش وزن، خستگی و تحریک‌پذیری ادامه پیدا می‌کند. (اوریون چیست)

با تشدید بیماری، علائمی مثل مشکلات مزمن دهان و دندان، بثورات پوستی خارش‌دار، کبودی آسان پوست، دردهای استخوانی و… ایجاد می‌شود. البته برخی از این علائم بسیار شایع بوده و در بیماری‌هایی مثل سندروم روده تحریک‌پذیر، حساسیت به گلوتن و موارد مشابه هم دیده می‌شود. به همین دلیل تشخیص دقیق بیمای سلیاک می‌تواند نقش مهمی در روند درمان و پیشگیری از مشکلات جدی ناشی از آن داشته باشد. انجام غربالگری بیماری سلیاک در افرادی که به پوکی استخوان زودرس، مشکلات خودایمنی مثل دیابت نوع یک، سقط جنین یا ناباروری بدون دلیل، مشکلات کبدی و سابقه خانوادگی سلیاک دچار هستند، بسیار مهم و ضروری است.

به غیر از علائم پوستی سلیاک که در ادامه به‌آنها می‌پردازیم، احتمال بروز علائم گوارشی این بیماری در کودکان بیشتر از بزرگسالان است. این علائم عبارتند از:

• درد شکم
• نفخ
• گاز معده
• اسهال مزمن یا یبوست
• حالت تهوع
• استفراغ
• مدفوع رنگ پریده با بوی بد
• مدفوع چربی که بر روی آب شناور می‌ماند

علائم غیر گوارشی بیماری سلیاک می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• کاهش وزن
• خستگی
• افسردگی یا اضطراب
• درد مفاصل
• زخم‌های دهان
• بثوراتی به‌نام درماتیت هرپتی فرمیس
• آسیب عصبی در اندام‌ها (به نام نوروپاتی محیطی)، که می‌تواند باعث گزگز در پاها شود.

افراد مبتلابه بیماری سلیاک احتمالا دچار کمبود مواد مغذی نیز می‌شوند، زیرا آسیب وارد شده به‌روده به‌تدریج جذب مواد مغذی مانند ویتامین‌های B12، دی و کا را محدود می‌کند. به‌همین دلیل، ممکن است شخص به‌کم‌خونی فقر آهن نیز مبتلا شود. به‌جز سوءتغذیه، بیماری سلیاک می‌تواند باعث آسیب به‌روده بزرگ و آسیب کمتر و جزئی‌تر به‌سایر اندام‌ها شود. شدت و تغییرات علائم پوستی سلیاک و به‌طور کلی، تمامی علائم این بیماری ممکن است به‌موارد زیر بستگی داشته باشد:

• سن
• میزان آسیب وارده به‌روده کوچک
• مقدار گلوتن مصرفی
• سنی که مصرف گلوتن شروع شده است
• در دوران نوزادی چه مدت به‌فرد شیر داده شده است، زیرا علائم در افرادی که برای مدت طولانی‌تری از شیر مادر تغذیه شده‌اند، دیرتر ظاهر می‌شوند
• مسائل مربوط به‌سلامتی مانند جراحی، بارداری، عفونت‌ها یا استرس شدید، گاهی‌اوقات می‌توانند علائم پوستی سلیاک را ایجاد کنند.

بررسی پیامدهای طولانی مدت ابتلا به سلیاک

بیماری سلیاک در هر سنی با خوردن گلوتن گندم می‌تواند آغاز شود و پیشروی کند. اگر این بیماری درمان نشود، خطرات جدی برای سلامتی به همراه خواهد داشت. یکی از خطرات جدی این است که این بیماری خودایمنی شکل‌گیری بیماری‌های خودایمنی دیگری را در بدن تسریع می‌کند. مثل دیابت نوع ۱ (که نوعی بیماری خودایمنی است.) کم خونی، ناباروری، میگرن و انواع سرطان‌های روده. به صورت کلی عوارض بلند مدت سلیاک درمان نشده عبارتند از:

• کم خونی فقرآهن
• پوکی استخوان زودرس
• پوکی استخوان زودرس
• حساسیت به لاکتوز
• کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی
• اختلالت دستگاه عصبی مرکزی
• ناکارآمدی پانکراس
• سرطان روده
• ناکارآمدی کیسه صفرا
• بروز اختلالات عصبی مثل میگرن، اختلال هماهنگی عضلات و جنون

یک پژوهش که سال ۱۹۹۹ انجام شد نشان داد هرچه بیماری سلیاک دیرتر درمان شود خطر ابتلا به دیگر بیماری‌های خودایمنی بیشتر می‌شود. (لوپوس چیست)

اثرات بیماری سلیاک بر کودکان چیست؟

سلیاک در رشد قد کودکان اثر منفی می‌گذارد و باعث می‌شود در بزرگسالی کوتاه‌قد بشوند. اگر رژیم غذایی درستی داشته باشند، این مشکل مرتفع خواهد شد و رشد کودکان هیچ‌گونه خللی نخواهد داشت. آسیب‌های روده نیز در طول چند هفته پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی متوقف می‌شود. به‌مرور زمان علائم و نشانه‌های سلیاک در کودک از بین می‌رود، اما ممکن است نشانه‌ها و علائم در آینده مجددا ظهور کنند.

بررسی بهترین روش تشخیص سلیاک

بخاطر داشته باشید بیشتر بیماران مبتلا به درد شکمی ، نفخ و اسهال بیماری سلیاک ندارند. برای شناسایی بیماری آزمایش خون و/یا اندوسکوپی می تواند کمک کننده باشد . وقتی احتمال این بیماری می رود ، ابتدا آزمایش خون انجام می شود . اگر آزمایش خون طبیعی باشد، آزمایش های دیگر لازم نیست . گاهی پزشک حدس می زند که علایم مربوط به بیماری سلیاک یا بیماری مشابه دیگری است ونیاز به اندوسکوپی وبیوپسی ( نمونه برداری از بافت روده کوچک ) می باشد. تمام آزمایشات باید زمانی انجام شود که بیمار رژیم غذایی معمولی حاوی گلوتن دارد . بیمارانی که تحت بررسی هستند تا زمانیکه آزمایشات تکمیل نشده نباید رژیم غذائی شان محدود شود ، چون ممکن است نتایج اشتباه گزارش شود. (دکتر متابولیسم چیست)

• آزمایش خون 

آزمایش آنتی بادی مخصوص، برای تشخیص بیماری سلیاک استفاده می شود. این تست خون هم چنین برای کسانی که در معرض خطر سلیاک هستند ولی علائم ندارند استفاده می شود ( خویشاوندان بیماران سلیاکی) . دو آزمایشی که بیشتر استفاده می شو ن د آزمایش آنتی بادی اندومی ز یال و ترانس آمیناز بافتی می باش ن د. آزمایشات دیگر نظیر آنتی بادی ضد گلیادین دقیق نیستند، زیرا ممکن است در بیمارانی که سلیاک ندارند و یا افراد سالم غیر طبیعی یا در بیمارانی که سایر مشکلات گوارشی دارند نیز مثبت می شود . آزمایش بزاق یا مدفوع از نظر سنجش آنتی بادی نامناسب است .

• اندوسکوپی 

تشخیص قطعی سلیاک نیاز به نمونه برداری از روده کوچک طی اندوسکوپی دارد . اندوسکوپی با استفاده از یک لوله باریک قابل انعطاف که از دهان وارد معده وروده کوچک می شود، صورت می گیرد. نمونه ها از دیواره روده کوچک گرفته می شوند و برای بررسی تغییرات ایجاد شده توسط سلیاک زیر میکروسکوپ مورد مشاهده قرار می گیرند. این کار با تجویز یک داروی آرام بخش صورت می گیرد.

بسیاری از افراد مبتلا به سلیاک، نمی‌دانند که به این بیماری مبتلا هستند. دو آزمایش خون به تشخیص این بیماری کمک می‌کند:

• آزمایش سرولوژی: در این آزمایش آنتی بادی‌های خون بررسی می‌شوند. اگر آنتی بادی‌های پروتئینی خاص در خون بالا رود، نشان دهنده‌ی واکنش سیستم ایمنی بدن به گلوتن است. 
• آزمایش ژنتیک: آنتی ژن‌های لکوسیتی انسان (HLA-DQ2 و HLA-DQ8)) در این نوع آزمایش خون بررسی می‌شوند. 

پیش از رعایت یک رژیم غذایی بدون گلوتن حتماً باید آزمایش‌های لازم انجام شود . حذف این ماده از رژیم غذایی پیش از انجام آزمایش بر نتیجه نهایی تشخیص اثر گذار خواهد بود. اگر با انجام آزمایش‌های بالا مشخص شد که فرد به سلیاک مبتلا است، یکی از دو آزمایش زیر انجام خواهد شد: 

 اندوسکوپی : در این روش تشخیصی لوله‌ی باریک و بلندی که به سر آن دوربین وصل شده از طریق دهان وارد روده کوچک خواهد شد. این دوربین به پزشک کمک می‌کند تا فضای داخلی روده را مشاهده کندو برای بررسی آسیب‌های وارد شده به روده از پرز‌های روده یا ویلی‌ها نمونه برداری کند. (اتو صورت)

اندوسکوپی کپسولی: در این روش تشخیصی از یک دوربین بدون سیم کوچک برای گرفتن تصاویری از کل روده کوچک استفاده خواهد شد. دوربین درون محفظه‌ای کپسول مانند به کوچکی کپسول ویتامین قرار دارد. از فرد خواسته می‌شود تا کپسول را ببلعد، بعد از آن کپسول در طی دستگاه گوارش حرکت کرده و هزاران تصویر ضبط خواهد کرد.

تصاویر ضبط شده بعد از انتقال به دستگاهی دیگر توسط پزشک بررسی می‌شوند.اگر فرد مشکوک به ابتلا به بیماری درماتیت هرپتیفورمیس باشد از پوست فرد نمونه برداری شده و بعد زیر میکروسکوپ بررسی خواهد شد. 

بررسی ارتباط بیماری سلیاک و سرطان

بیماری سلیاک و سرطان ،(Coeliac Disease and Cancer)سه نوع سرطان در ارتباط با بیماری سلیاک وجود دارد : لنفوم مرتبط با انتروپاتی ، لنفوم غیر هوچکین و آدنوکارسینوم روده کوچک . ابتلا به سرطان به دلیل بیماری سلیاک بسیار نادر است. اکثریت قریب به اتفاق مبتلایان به بیماری سلیاک هرگز به این سرطان های مرتبط مبتلا نخواهند شد. علائم این سرطان ها ممکن است شامل کاهش وزن ، درد شکم ، بزرگ شدن غدد لنفاوی ، خستگی و تب باشد. خطر ابتلا به سرطان در مبتلایان به سلیاک متفاوت است. (آستیگمات چشم چیست)

ارتباط بین بیماری سلیاک و سرطان ،خطر لنفوم در افراد مبتلا به بیماری سلیاک کمی بیشتر از بقیه افراد است. پیروی از یک رژیم غذایی دقیق بدون گلوتن برای کمک به بهبود روده می تواند خطر را کاهش دهد. بیمارانی که در زمان تشخیص مسن هستند ممکن است در معرض خطر بیشتری قرار بگیرند زیرا روده ممکن است با سرعت کمتری بهبود یابد اگر فرد مبتلا به بیماری سلیاک برای مدت طولانی تشخیص داده نشود ، ممکن است خطر ابتلا به سرطان افزایش یابد.

۱- بیماری سلیاک و سرطان روده بزرگ

اگرچه ممکن است فکر کنید که داشتن بیماری سلیاک(حساسیت به گلوتن) بعلت تاثیری که بر سیستم هضم یا دستگاه گوارش شما می گذارد  احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ یا سرطان رکتوم را افزایش می دهد ، خوشبختانه شواهد خلاف این را نشان می دهد. در حقیقت ، برخی شواهد نشان می دهد که بر اساس تحقیقات در مورد تاثیر بیماری سلیاک و سرطان ، حتی ممکن است شما را از ابتلا به سرطان روده بزرگ و سرطان رکتوم محافظت کند.

این خبر خوبی است زیرا سرطان روده بزرگ (سرطان روده بزرگ یا راست روده) سومین علت اصلی مرگ و میر در بزرگسالان زیر ۵۰ سال است. وقتی نوبت به سرطان روده بزرگ می رسد ، چندین عامل ، خطر را افزایش می دهد ، از جمله داشتن بیماری التهابی رود ، داشتن سابقه شخصی یا خانوادگی از سرطان روده بزرگ یا رکتوم یا پولیپ روده ، سیگار کشیدن یا رژیم غذایی نامناسب کم میوه و سبزیجات. افراد مبتلا به سلیاک نسبت به افراد غیر سلیاک بیشتر درگیر پولیپ روده  می شوند. بیماری سلیاک اگر تشخیص داده شود یا فرد مورد نظر رژیم غذایی فاقد گلوتن را دنبال کند در حقیقت می تواند از سرطان روده بزرگ محافظت کند. (آکنه)

از آنجا که تحقیقات نشان داده است که یک رژیم غذایی کم فیبر و پرچرب می تواند خطرات شما را در ابتلا به سرطان روده بزرگ افزایش دهد ، آسیب روده ای که در بیماری سلیاک دیده می شود می تواند با جلوگیری از جذب چربی در بدن ، این خطر را افزایش دهد. به عنوان گزینه دیگر ، محققان می گویند ، تغییرات ایمنی در روده کوچک ممکن است از پیشرفت سرطان در روده بزرگ جلوگیری کند. با رعایت کردن یک رژیم غذایی درست میتوانید احتمال تاثیر بیماری سلیاک و سرطان را به پایین ترین حد برسانید

۲- بیماری سلیاک و سرطان پستان

به طور کلی بیماری سلیاک خطر ابتلا به برخی سرطان ها را افزایش می دهد ، اگرچه بیشتر این افزایش احتمال ایجاد نوع خاصی از لنفوم غیر هوچکین را شامل می شود. خوشبختانه ، آن نوع لنفوم که به لنفوم مرتبط با انتروپاتی معروف است، نادر است. در حقیقت ، از هر میلیون نفر فقط یک نفر به آن مبتلا می شود.

در مورد سایر سرطان ها ، برخی مطالعات نشان می دهد که بیماری سلیاک ممکن است خطر ابتلا به سرطان پستان را کاهش دهد. افراد مبتلا به بیماری سلیاک با افزایش خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان مواجه هستند. خوشبختانه نادر هست و با بهبودی روده ، خطر کاهش مییابد. بر اساس داده های تحقیقات جدید ، بیماران مبتلا به سلیاک به طور کلی خطر ابتلا به سرطان های بدخیم را ندارند ، اما پس از ۵ سال از تشخیص بیماری سلیاک ، خطر این افراد را درگیر می کند.

چه ارتباطی بین سلیاک و بیماری‌های قلبی وجود دارد؟

بیماری سلیاک یک واکنش خودایمنی است و زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به صورت غیرطبیعی نسبت به گلوتن و پروتئین موجود در گندم، چاودار و جو حساسیت نشان می‌دهد. تنها روش درمان این بیماری پیروی کردن از یک رژیم غذایی بدون گلوتن است. گروهی از محققان آمریکایی به‌منظور بررسی ارتباط بین بیماری سلیاک و بیماری‌های قلبی، مطالعه جدیدی انجام دادند. (نشانه تنبلی روده)

محققان در این مطالعه داده‌های پزشکی تقریباً ۵۰۰ هزار فرد را مورد ارزیابی قرار دادند. تقریباً ۲۰۸۰ نفر آن‌ها درگیر بیماری سلیاک بودند و در ابتدای مطالعه هیچ نشانه‌ای از بیماری قلبی نداشتند. پژوهشگران سوابق پزشکی و گواهی فوت افراد را برای بیش از ۱۲ سال پیگیری کردند؛ در این مدت تقریباً ۴۱ هزار فرد شرکت‌کننده در مطالعه به بیماری قلبی مبتلا شده بودند که حدود ۲۲۰ نفر آن‌ها به بیماری سلیاک مبتلا بودند.

نتایج بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که بیماری سلیاک خطر بروز بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد به طوری که افراد مبتلا به سلیاک ۶۰ درصد بیشتر از دیگر افراد بدون این بیماری در معرض ابتلا به بیماری قلبی قرار دارند. هرچه افراد برای مدت طولانی‌تر درگیر بیماری سلیاک باشند، خطر بروز بیماری قلبی بیشتر خواهد بود. افرادی که کمتر از ۱۰ سال به بیماری سلیاک مبتلا بودند، ۳۰ درصد بیشتر در معرض ابتلا به بیماری قلبی قرار داشتند، این میزان در میان افرادی که به مدت یک دهه یا بیشتر به بیماری سلیاک مبتلا بودند به ۳۴ درصد رسیده است.

آیا بیماری سلیاک واگیردار است؟

خیر این بیماری واگیردار نیست. بیماری سلیاک یک پاسخ ایمنی از رودۀ کوچک به مواد غذایی حاوی گلوتن است، یعنی غذاهایی که حاوی گندم و جو و چاودار هستند. در صورتی که این مواد غذایی مصرف شوند، پوشش روده آسیب می‌بیند.

درمان بیماری سلیاک چگونه است؟

تشخیص قطعی بیماری سلیاک با نمونه‌برداری مسجل می‌شود. برای این کار، نمونه بافتی کوچکی از روده کوچک برداشته می‌شود. امکان دارد سه بار نمونه‌برداری انجام شود. بار اول زمانی که گلوتن در رژیم غذایی وجود دارد، بار دوم زمانی که گلوتن از غذای رژیمی حذف‌شده و دفعه سوم زمانی که دوباره گلوتن در رژیم غذایی گنجانده می‌شود. تنها درمان بیماری سلیاک، حذف کردن گلوتن از رژیم غذایی است. اساس درمان این بیماری رژیم غذایی فاقد گلوتن تا پایان عمر است و دوره بهبودی آن با رعایت رژیم غذایی مخصوص به‌طورمعمول ۳ تا ۶ ماه که البته در بزرگ‌سالان به ۲ سال هم می‌رسد.

به علت اینکه این‌گونه بیماران از مصرف غلات و برخی حبوبات محروم هستند برای جبران کمبود ویتامین‌ها و املاح معدنی از میوه‌ها و سبزی‌ها به‌صورت پخته و تازه، گوشت و لبنیات کم‌چرب، ماهی و برنج باید بسیار استفاده کنند و روغن‌های مایع ذرت، زیتون، کانولا و هسته انگور را جهت پخت‌وپز به کار برند. در کنار رژیم‌های غذایی مخصوص افراد مبتلا داروهایی را نیز باید مصرف کنند که این داروها شامل: آهن و اسیدفولیک برای کم‌خونی، کلسیم و مکمل‌های ویتامینی در صورت کمبود و همچنین داروهای کورتیزونی خوراکی برای کاهش پاسخ التهابی بدن.

بیماران مبتلابه سلیاک باید از مصرف مواد غذایی حاوی گندم، جو، چاودار و برخی حبوبات پرهیزکرده و آرد سیب‌زمینی، برنج، عدس، سویا، ذرت و لوبیا را جایگزین آن کنند. بیشتر مبتلایان به سلیاک به تخم‌مرغ، شکر و روغن هم حساسیت‌های متفاوتی نشان می‌دهند، ازاین‌رو از مصرف محصولاتی که این‌گونه مواد در آن‌ها به‌کاررفته نظیر انواع سس‌ها باید خودداری کنند. همچنین افراد مبتلابه بیماری سلیاک باید از مصرف غذاهای فرآورده شده نظیر سوسیس، کالباس، ماکارونی، رشته‌فرنگی، قهوه، نسکافه و تمامی شیرینی‌ها و کیک‌هایی که در آن‌ها از گلوتن و یا آرد گندم استفاده‌شده خودداری کنند.

آیا دارویی برای درمان سلیاک وجود دارد؟

تنها روش درمان موجود برای بیماری‌سلیاک، در حال حاضر، داشتن یک رژیم غذایی مناسب است، که فاقد گلوتن باشد. اما در طی سالیان آینده، مبتلایان به بیماری سلیاک، شاید بتوانند از بین چند داروی متفاوت برای درمان وضعیت خود، استفاده کنند. دارو هایی که در حال آزمایش هستند، از روش‌ های مختلفی استفاده می‌ کنند: یکی از آن‌ ها روش آنزیمی است، که برای تجزیه پروتئین گلوتن طراحی شده‌ است. دیگری واکسنی می‌ باشد که به شما کمک می‌ کند تا در برابر گلوتن حساسیت نداشته‌ باشید. هدف سومین دارو، جلوگیری از سوراخ‌ شدن معده است. چهارمین دارو نیز به مولکول گلوتن می‌ چسبد و در طول بدن آن را همراهی می‌ کند.

تحلیل و مقایسه‌ ی چهار داروی در حال توسعه:

۱- داروی ALV۰۰۳

این دارو از یک آنزیم گوارشی قوی استفاده می‌ کند که، باعث تجزیه گلوتن قبل از واکنش سیستم دفاعی بدن به آن می‌ شود. مراحل آزمایشی داروی ALV۰۰۳ تاکنون امید بخش بوده، اما با این وجود این دارو به بیمار اجازه نمی‌ دهد میزان نا محدودی از گلوتن را مصرف کند و در بهترین حالت، انتظار می‌ رود تنها در برابر آلودگی متقاطع گلوتن در غذا ها موثر باشد.

۲- داروی AT-۱۰۰۱

این دارو به صورتی طراحی شده‌ است که، باعث می‌ شود بدن، اتصالات میان سلول‌ های بدن، درون روده‌ ها را ببندد و در نتیجه مشکل سوراخ شدن را از بین برده یا میزان آن را کاهش می‌ دهد. احتمالا AT-۱۰۰۱ نیز بیماری سلیاک را کاملا درمان نمی‌ کند و در بهترین حالت، شما را در برابر مقادیر کم گلوتن، محافظت می‌ کند.

۳- داروی nexvax۲

این دارو به گونه‌ ای طراحی شده‌ است که، گلوتن را در سیستم دفاعی بدن تحمل‌ پذیر نماید. این مورد به صورت نظری به مردم مبتلا به سلیاک اجازه می‌ دهد که، دوباره محصولات گلوتن‌ دار مصرف کنند. nexvax۲ از نظر ژنتیکی طوری طراحی شده‌ است که، برای افرادی که ژن‌ های مخصوص بیماری سلیاک دارند (به خصوص ژن DQ۲ که تقریبا در ۹۰% کسانی که بیماری سلیاک دارند، وجود دارد) کارآمد باشد. بنابراین اگر شما ژن DQ۲ را نداشته باشید، این دارو کارکردی در بدن شما ندارد، اما شرکت ImmusanT تصمیم دارد بعد از این واکسن‌ هایی برای سایر ترکیب‌ های ژنی نیز تولید کند.

۴- داروی BL-۷۰۱۰

این دارو به پروتئین گلوتن می‌ چسبد و به نظر می‌ تواند میزان سمی بودن این پروتئین را کاهش دهد. سپس این دارو همراه با مولکول گلوتنی که به آن چسبیده، از درون سیستم گوارش عبور کرده و همراه با مدفوع از بدن خارج می‌ شود. BL-۷۰۱۰، هنوز بر روی انسان امتحان نشده، اما نتایج تاکنون نشان داده‌ است که می‌ تواند در مقابل بیماری سلیاک موثر باشد. باز هم معلوم نیست که کدامیک از دارو ها، جهت درمان بیماری سلیاک به بازار راه می‌ یابند. اما اگر که یکی از آن‌ ها موفق شده و وارد بازار شود، انتظار می‌ رود که پیشرفت‌ های بعدی به سرعت در زمینه‌ ی تشخیص و درمان بیماری سلیاک ایجاد شود، زیرا هم پزشکان و هم مصرف‌ کنندگان، آگاهی بسیار بالاتری نسبت به این بیماری پیدا می‌ کنند.

درمان قطعی سلیاک در طب سنتی

درمانی که در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد چندان تفاوتی به علم پزشکی ندارد. در طب سنتی هم درمان بر پایه‌ی اجتناب از گلوتن انجام می‌شود. برای اینکه از این بیماری پیشگیری شود و حمله‌ی سیستم ایمنی به پرزهای روده اتفاق نیفتد، از عامل تحریک‌کننده‌ی آن که گلوتن است باید خودداری شود. در طب سنتی استفاده از روغن ماهی، مکمل‌های دارای پاپئین، ماست، دمنوش بابونه، دمنوش گیاه دم اسبی، ختم ذهبی و گلدن سیل هم توصیه می‌شود.

آیا واکسن سلیاک وجود دارد؟

محققان استرالیایی در حال کار بر روی واکسن جدیدی هستند که به مبتلایان سلیاک امکان مصرف گلوتن را می‌دهد.

یک واکسن آزمایشی بیماری سلیاک برای ارزیابی در یک آزمایش بالینی جدید آماده شده است تا ببینیم آیا این درمان می‌تواند از بیماران مبتلا به این بیماری در برابر اثرات خوردن گلوتن محافظت کند یا به عبارت دیگر به این بیماران اجازه خوردن گلوتن بدون ایجاد خطر را می‌دهد یا نه. این درمان به نام Nexvax2 که توسط کمپانی بیوتکنولوژی ImmusanT Inc ساخته شده است، به گفته این محققان نوعی ایمنوتراپی است که هدفش برنامه ریزی مجدد سیستم ایمنی برای سازگاری با گلوتن است.

بیماری سلیاک مشکلی است که در آن سیستم ایمنی افراد به طور غیرطبیعی به گلوتن (پروتئینی است که در گندم، چاودار و جو یافت می‌شود) واکنش نشان می‌دهد و این واکنش باعث تخریب پوشش روده باریک می‌شود. حدودا یک نفر از هر ۱۰۰ نفر در ایالات متحده به این بیماری مبتلا هستند.

در حال حاضر تنها راه برای مدیریت بیماری سلیاک برای این بیماران پرهیز دائمی از خوردن غذاهای حاوی گلوتن است اما با وجود افزایش عمومیت غذاهای بدون گلوتن همچنان دنبال کردن چنین وعده‌هایی سخت است و ممکن است بیماران سهوا در معرض این پروتئین قرار بگیرند. جیسن تای-دین، محقق مطالعه و سرپرست تحقیق بر روی سلیاک در Walter and Eliza Hall Institute of Medical Research واقع در ملبرون در استرالیا در بیانه‌ای در تاریخ ۳۰ اکتبر گفت:

نحوه عملکرد Nexvax2 مشابه تزریقات ضدآلرژی است. این درمان که شامل هفته‌ای دو تزریق طی یک دوره ۱۶ هفته‌ای است، از مولکول‌هایی به نام پپتید ساخته شده که پاسخ ایمنی را در بیماران مبتلا به سلیاک کاهش می‌دهد. به صورت نظری قرار گرفتن در معرض این پپتیدها در طولانی مدت می‌تواند به برنامه ریزی مجدد سلول‌های ایمنی به نام T cell ها کمک کند تا گلوتن را تحمل کنند و گلوتن دیگر محرک یک پاسخ ایمنی نباشد. این می‌تواند به بیماران اجازه دهد که ضمن داشتن بیماری سلیاک غذاهای حاوی گلوتن بخورند.

براساس گفته این کمپانی، این واکسن برای مبتلایانی ساخته شده است که یک ژن سیستم ایمنی به نام HLA-DQ2.5 که در حدود ۹۰ درصد افراد درگیر وجود دارد را داشته باشند.

در آزمایش قبلی Nexvax2 که بر روی گروه کوچکی از افراد انجام شده بود، محققان نشان دادند که این واکسن بی خطر است و تحمل خوبی در میان افراد مبتلا به بیماری سلیاک به وجود می‌آورد. این مطالعه جدید که شامل حدودا ۱۵۰ بیمار می‌شود اهدافی فراتر از بی خطری مانند تاثیرگذاری درمان خواهد داشت. براساس ClinicalTrials.gov، این کمپانی در حال ثبت نام بیماران در استرالیا، نیوزلند و ایالات متحده است تا در این آزمایش شرکت کنند.

آیا سلیاک و ازدواج مسئله ساز می شوند؟

همان‌طور که می‌دانید بیماری سلیاک یک بیماری ژنتیکی است. در واقع به همین دلیل است که اگر خانواده شما به این بیماری مبتلا باشند، احتمال ابتلا به آن در شما هم زیاد می‌شود. زیرا ژن‌های شما و اعضای خانواده‌تان بسیار به هم شبیه است. بنابراین در هنگام ازدواج هم مسئله‌ای که اهمیت زیادی دارد تشخیص این بیماری است. اگر فرد به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ناباروری و یا انتقال بیماری به فرزندش هم وجود دارد. هر چند احتمال اینکه این بیماری از پدر و مادر به فرزند منتقل شود ۴ تا ۱۵٪ است. اما به هر حال این احتمال وجود دارد و باید بررسی‌های لازم انجام شود.

پژوهش ها در مورد بیماری سلیاک و ناباروری چه می گویند؟

بیماری سلیاک یک بیماری ژنتیکی و خود ایمنی است. علائم سلیاک با مصرف گلوتن، پروتئینی که در گندم، چاودار و جو یافت می شود، بروز می کند. مصرف گلوتن در این بیماران باعث ایجاد پاسخ ایمنی شده و آسیب به روده کوچک، التهاب و عدم جذب مواد مغذی را به همراه دارد. این علائم ممکن است بر توانایی تولید مثل تأثیر بگذارد.

مکانیسم دقیق ارتباط بین سلیاک و ناباروری مشخص نیست. اما بر اساس پژوهش های انجام شده، تغییرات تولید مثلی در اثر بیماری سلیاک درمان نشده در بانوان، آقایان و خانمهای باردار امکان پذیر است. البته شواهد این پژوهش ها چندان محک و قابل استناد نیست.

علت ایجاد مشکلات باروری در افراد مبتلا به بیماری سلیاک چیست؟

ارتباط بین بیماری سلیاک و ناباروری های بی دلیل و نیز بارداری های ناموفق در بسیاری از مطالعات معتبر مشخص شده است، اما علی رغم نظریه های زیادی که در راستای سبب شناسی ارائه شد، دلیل قطعی این ارتباط مشخص نیست. از یک طرف موضوع التهاب سیستمی در بدن یا مشکلات جذب مواد مغذی مطرح می شود. به عبارت دیگر، افراد مبتلا به بیماری سلیاک که همچنان به مصرف گلوتن ادامه می دهند، باروری کمتری دارند. کمبود مواد مغذی، اثرات کمبود وزن یا التهاب در این امر بی تاثیر نیست. بنابراین در صورت وجود ناباروری، احتمال وجود سلیاک باید بررسی شود.

یکی از دلایلی که آلرژی، حساسیت یا بیماری‌سلیاک منجر به ناباروری می‌شود این است که به التهاب سیستمیک کمک می‌کند. التهاب سیستمیک به این معنی است که مولکول های سیگنال دهنده و سایر نشانگرهای التهابی در سراسر بدن در گردش هستند. این نشانگرها به کل سیستم اعلام حمله می کنند. وقتی این اتفاق می‌افتد، انرژی کمتری در بدن می‌تواند وارد فرآیندهای غیرضروری، مانند تولید مثل شود. به عقیده پژوهشگران بیماری سلیاک از طریق دو مکانیسم کمبود مواد مغذی و مکانیسم های خود ایمنی می تواند بر تولید مثل تأثیر بگذارد.

• در یک مطالعه، پیروی از یک رژیم غذایی بدون گلوتن باعث بهبود عملکرد تولید مثل در بانوان مبتلا به بیماری سلیاک شد. البته نتایج مشابه در مطالعات دیگر به دست نیامده است. در حال حاضر اطلاعات کافی در خصوص نقش کمبود مواد مغذی به عنوان علت اصلی مشکلات باروری در بانوان مبتلا به سلیاک وجود ندارد.
• افراد مبتلا به بیماری‌سلیاک آنتی بادی های ضد ترانس گلوتامیناز می سازند که به ترانس گلوتامیناز بافتی، حمله می کند. ترانس گلوتامیناز آنزیمی است که هنگام التهاب از سلول ها آزاد می شود. مطالعات آزمایشگاهی نشان داده اند که این آنتی بادی ها می توانند به سلول های جفت جنین متصل شوند و تهاجم را کاهش دهند.

بیماران سلیاکی چه بخورند؟

در رژیم سلیاک برای لاغری باید غذاهایی که فاقد گلوتن هستند، انتخاب شوند. این غذاهایی که در زیر لیست آن‌ها آمده است، همگی بدون گلوتن هستند:

• گوشت گاو
• مرغ و تخم مرغ
• ماهی و غذای دریایی
• لوبیا، حبوبات و آجیل
• میوه‌ها
• سبزیجات

البته اگر چه باید از جو، گند و چاودار اجتناب کنید، اما غذاهایی نیز هستند که جزء غلات محسوب می‌شوند اما فاقد گلوتن هستند. از جمله این موادغذایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بلغور گندم سیاه
• کاساوا
• چیا
• ذرت
• کتان
• ارزن
• سیب زمینی
• برنج
• سویا
• ذرت خوشه‌ای

خوردن نان آرد ذرت و برنج برای بیماران سلیاکی

یکی از غذاهای مناسب برای بیماران سلیاکی خوردن مواد غذایی حاصل ذرت و برنج است. در این دو غذا هیچ خبری از پروتئین گلوتن نیست. بنابراین می‌تواند به مرور زمان به بهبود وضعیت بیماران کمک زیادی کند.

از چه غذاهایی باید اجتناب کنند؟

غذاهایی که بیماران مبتلا به سلیاک باید از آن پرهیز کنند عبارتند از:

• گندم و تمام مواد غذایی در ارتباط با آن
• جو
• چاودار
• تریتیکاله ( چاودُم )
• مالت از جمله شیر، عصاره و سرکه مالت
• مخمر آب جو
• نشاسته گندم

این موارد را به ذهن بسپارید تا در هنگام خرید مواد غذایی به برچسب روی آنها توجه کنید اما غذاهای خاصی هستند که مسلما در آنها گلوتن به کار رفته است. متخصصان توصیه می کنند از این غذاهای فرآوری شده استفاده نکنید مگر اینکه برچسب بدون گلوتن داشته باشند. در هنگام بررسی مواد غذایی حتما حواستان باشد که برچسب بدون گلوتن را داشته باشند و فقط به برچسب بدون گندم اکتفا نکنید. بعضی از این غذاها عبارتند از:

• آب جو
• نان
• دسرهایی مانند کیک، کوکی و پای
• غلات صبحانه
• کراکر و چیپس سیب زمینی با چاشنی
• سیب زمینی سرخ کرده
• پاستا
• گوشت های فرآوری شده از قبیل هات داگ، سوسیس و کالباس
• سس سالاد
• سوپ ها
• دیگر سس ها

همچنین باید منابع پنهان گلوتن را نیز در نظر بگیرید که موارد زیر را شامل می شود:

• داروها
• ویتامین ها و مکمل ها
• رژ لب و برق لب
• تخم مرغ در رستوران ها ( برخی از رستوران ها به تخم مرغ های مخلوط کره پنکیک اضافه می کنند )
• خمیر بازی که ممکن است به همراه فرزندتان با آن بازی کنید
• خمیر دندان و دهان شویه

طول عمر بیماران سلیاک چقدر است؟

طول عمر بیماران سلیاکی طبیعی است اگر به درستی این بیماری مدیریت شود. ولی اگر بیماری سلیاک درمان نشود، آسیب وارد شده به روده کوچک ادامه خواهد داشت و به طور بالقوه می تواند تهدید کننده زندگی باشد.

در صورتی که افراد مبتلا به سلیاک رژیم غذایی بدون گلوتن داشته باشند، معمولا می‌توانند زندگی مشابه افراد سالم داشته باشند. اکثر مبتلایان به سلیاک در عرض ۲ هفته پس از شروع رژیم غذایی بدون گلوتن احساس بهبودی چشمگیری دارند. در صورت ابتلا به سلیاک، باید تا آخر عمر از مصرف گلوتن اجتناب کنیم. اغلب توصیه می‌شود که حداقل سالی یک بار آزمایش خون، برای ارزیابی واکنش بدن به رژیم غذایی بدون گلوتن، انجام دهیم. شاید سخت‌ترین بخش، عادت کردن به غذا خوردن به روشی کاملاً جدید است. خبر خوب این است که غذاهای بدون گلوتن و همچنین منابع غذایی زیادی برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک در دسترس است.

نمونه رژیم سلیاک

نمونه ای از برنامه رژیم غذایی برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک برای مدت یک هفته:

شنبه:

• صبحانه: تخم مرغ، همراه با سیب زمینی و توت
• ناهار: پیتزا و سالاد
• شام: ماهی سالمون پخته شده یا بخار پز همراه با سبزیجات و برنج قهوه ای

یکشنبه:

• صبحانه: املت با قارچ، فلفل و پیاز همراه با یک تکه میوه.
• ناهار: غذای سبزیجات تند، همراه با پنیر چدار، پیاز و آووکادو
• شام: گوشت گاو پخته شده، همراه با سیب زمینی، هویج و پیاز

دوشنبه:

• صبحانه: تخم مرغ آب پز با میوه تازه و بادام
• ناهار:گوشت قرمز همراه با چیپس سیب زمینی و کاهو
• شام: میگو و سبزیجات سرخ شده ، همراه با کمی برنج

سه شنبه:

• صبحانه: ماست یونانی با میوه، کمی آجیل و عسل
• ناهار: نوعی غذای سرخ شده
• شام: مرغ، همراه با سوپ فلفل و پیاز

چهارشنبه:

• صبحانه: نان تست بدون گلوتن، همراه با آووکادو و نیمرو
• ناهار: ماهی تن ، همراه با آووکادو
• شام: مرغ پخته شده همراه با پاستا، سس بدون گلوتن با سبزیجات پخته شده

پنج شنبه:

• صبحانه: اسموتی میوه تهیه شده با ماست یونانی
• ناهار: عدس پلو
• شام: آووکادو، کلم بروکلی، سیب زمینی با سس سبزیجات

جمعه:

• صبحانه: جوی دو سری که یک شبانه روز خیس خورده است، شیر، نارگیل و بلوبری
• ناهار: سالاد اسفناج، نخود فرنگی، سبزیجات، همراه با سس روغن زیتون
• شام: پیتزای تهیه شده با مواد بدون گلوتن

سخن پایانی

شما در این مقاله با بیماری سلیاک آشنا شدید. همچنین از علائم و روش‌های تشخیص و درمان بیماری سلیاک آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.

سوالات متداول