سیستم لنفاوی مجموعه‌ای از بافت‌ها، رگ‌ها، گره‌ها (غدد) و اندام‌هایی است که مایع بافت اضافی (لنف) را جمع‌آوری و فیلتر می‌کنند، سپس آن را به جریان خون باز می‌گردانند. سیستم لنفاوی بخش حیاتی‌ای از سیستم دفاعی بدن را تشکیل می‌دهد. در این مقاله از مجله دانشنامه پرشین دکتر می‌خواهیم به بررسی وظایف، عملکرد، بیماریها و دلایل تورم غدد لنفاوی بپردازیم.
فهرست مطالب
- غدد لنفاوی چیست؟
- چه عواملی باعث تورم غدد لنفاوی می‌شود؟
- معرفی انواع غدد لنفاوی
- بررسی بیماری‌های غدد لنفاوی
- تشخیص بیماری‌های غدد لنفاوی چگونه است؟
- معرفی روش‌های حفظ سلامت غدد لنفاوی
- سخن پایانی و سوالات متداول
غدد لنفاوی چیست؟
سیستم ایمنی بدن انسان‌ها متشکل از بخش‌های مختلفی هستند که با کمک هم، در حفظ ایمنی بدن تلاش می‌کنند. غدد لنفاوی (Lymphatic Glands) یا گره‌های لنفاوی (Nodus Lymphoideus)، فرمی بیضی شکل دارند و در قسمت‌های مختلف بدن قرار دارند. تمرکز بیشتر غدد لنفاوی در ناحیه گردن، زیر بغل، معده و در کشاله ران است. این غده‌ها حاوی یک مایع بی‌رنگ به‌نام لنف هستند. علم پزشکی غدد لنفاوی را بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن می‌داند.
- بیشتر بخوانید: دکتر غدد کیست
این غده‌ها همانند یک فیلتر، ویروس‌ها، باکتری‌ها و تمامی ذراتی که به سلول‌های بدن هجوم می‌آورند را جذب کرده و از بین خواهند برد. به‌علاوه، غدد لنفاوی با عملکردی همانند گردش خون، با گردش مایع لنفاوی، گلبول‌های سفید را به قسمت‌های مختلف بدن می‌رسانند. این غدد می‌توانند در شرایط مختلف، با نشان دادن علائمی، ما را از وجود بیماری خاصی آگاه کنند. در کنار آن غدد لنفاوی گاهی خود نیز دچار بیماری خواهند شد.
ساختار غدد لنفاوی
طول غدد لنفاوی از حدود ۰.۱ الی ۲.۵ سانتی‌متر متغیر است. غدد لنف در یک کپسول محصور شده‌اند و یک فرورفتگی در سطح آنها (در امتداد یکی از محورهای طولانی) وجود دارد که هیلوم (hilum) نام دارد. هیلوم نقطه‌ای است که در آن شریان‌های حامل مواد مغذی و لنفوسیت‌ها وارد غده لنفاوی می‌شوند و سیاهرگ‌ها از غده لنفاوی خارج می‌شوند. عروق لنفاوی آوران از طریق کپسول وارد غدد لنفاوی می‌شوند و عروق لنفاوی وابران از طریق هیلوم، این غدد را ترک می‌کنند. مورد اول، لنف را از نواحی پیرامونی و غیر مرکزی به غدد می‌برد، درحالی‌که مورد دوم لنف فیلتر شده را از غدد خارج می‌کند و به گردش خون باز می‌گرداند.
چه عواملی باعث تورم غدد لنفاوی می‌شود؟
ممکن است زیاد عبارت “متورم شدن غدد لنفاوی” به گوشتان خورده باشد. این عارضه معمولا به‌دلیل وجود عفونت ویروسی یا عفونت باکتریایی رخ می‌دهد.علت این عارضه به‌دلیل جذب عفونت‌ها توسط غدد لنفاوی رخ می‌دهد. گفتیم که این غدد مانند سدی محافظ در مقابل عفونت‌های مختلف هستند.البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله طول عمر بیماران سلیاکی را بخوانید.
ورود این عفونت‌ها به داخل غدد لنفاوی، باعث تورم آنها می‌شود. بزرگ شدن بیشتر از اندازه طبیعی غدد لنفاوی گردن یا کناره‌های چانه یا زیر بغل نشان‌دهنده تورم این غدد است. معمولا تورم غدد لنفاوی نشانه بیماری خطرناکی نیست.
حتما دیده‌اید که به هنگام سرماخوردگی، پزشکان، غدد لنفاوی زیر چانه و کنار گردن را لمس می‌کنند. بسیاری از مواقع؛ تورم غدد لنفاوی به دلیل سرماخوردگی و بیماری‌های ویروسی است. اما گاهی این تورم در کنار علائم دیگر می‌تواند نشانه سرطان غدد لنفاوی باشد. تورم غدد لنفاوی هم به صورت دردناک هم بدون درد بوجود می‌آید که هر کدام می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری باشد. به‌همین دلیل باید حتما در صورت مشاهده تورم غدد لنفاوی، به پزشک غدد و متابولیسم مراجعه کرد.
معرفی انواع غدد لنفاوی
غدد لنفاوی در نقاطی از بدن که به میکروارگانیسم‌های خارجی حساس‌اند قرار دارند. در این قسمت به نقاطی که دارای گره لنف هستند اشاره کرده‌ایم:
لنف نود گردن
غدد لنفاوی گردن را بر اساس محل قرارگیری آنها دسته‌بندی می‌کنند:
غدد لنفاوی قدامی گردن
این نوع غدد به قسمت جلویی گردن خیلی نزدیک‌اند. این غدد معمولا در هنگام سرماخوردگی یا قرارگرفتن در معرض باکتری استرپتوکوک دچار ورم می‌شوند.
غدد لنفاوی خلفی گردن
این غدد لنفاوی در پشت نوار ماهیچه‌ای در کنار گردن واقع شده‌اند. این غدد اغلب زمانی متورم می‌شوند که فرد در معرض بیماری مونونوکلئوز عفونی قرار می‌گیرد.
غدد لنفاوی پس‌سری
این غدد در قسمت پشت گردن، در قاعده جمجمه قرار گرفته‌اند و اغلب در اثر عفونت‌هایی نظیر HIV متورم می‌شوند.
غدد لنفاوی زیربغل
معمولا بین ۱۰ الی ۴۰ غده لنفاوی در زیربغل وجود دارد که به آنها غدد لنفاوی زیربغل یا غدد لنفاوی آگزیلاری گفته می‌شود. این غدد در زیربغل برای تشخیص سرطان سینه مهم هستند. زمانی که سلول‌های سرطانی از تومور سینه منتشر می‌شوند، ابتدا به غدد لنفاوی زیربغل می‌روند. ازآنجایی‌که سلول‌های سرطانی اغلب در یک الگوی خاص از طریق غدد لنفاوی منتشر می‌شوند، پزشکان می‌توانند تشخیص دهند که سرطان تا چه حد پیشرفته است. درباره علت بوی بد عرق چیست بیشتر بخوانید.
غدد لنفاوی بالای ترقوه
این غدد درست در قسمت فوقانی استخوان ترقوه واقع شده‌اند. در اکثر موارد، بزرگ‌شدن غدد لنفاوی بالای ترقوه، از علائم یک بیماری جدی همچون سرطان ریه یا لنفوم (نوعی سرطان خون) است
غدد لنفاوی مدیاستن
غدد لنفاوی مدیاستن (Mediastinal) در قسمت میانی حفره قفسه سینه بین ریه‌ها قرار گرفته‌اند. بررسی غدد لنفاوی مدیاستن برای تشخیص مرحله سرطان ریه و برخی از انواع لنفوم ضروری است.
غدد لنفاوی کشاله ران
به این غدد که در کشاله ران قرار گرفته‌اند، غدد لنفاوی‌اینگوینال نیز گفته می‌شود. ازآنجایی‌که این غدد مسئول فیلترکردن لنف، از ناحیه مچ پا تا کشاله ران هستند، ممکن است به دلایل زیادی دچار ورم شوند. این شامل صدمات فیزیکی، بیماری‌های مقاربتی، عفونت‌های پوستی، عفونت‌های مخمری و سرطان است.البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله بیماری لوپوس چیست را بخوانید.
غدد لنفاوی خلف صفاق
غدد لنفاوی خلف صفاق در قسمت عقبی شکم و در پشت بافت‌هایی قرار گرفته‌اند که دیواره شکم را می‌پوشانند. سلول‌های مربوط به سرطان بیضه ابتدا به این غدد می‌روند. این غدد لنفاوی را تنها با روش‌های تصویربرداری می‌توان مشاهده کرد.
غدد لنفاوی مزانتریک
غدد لنفاوی مزانتریک در قسمت‌های عمقی شکم و در غشایی که روده را احاطه کرده است قرار گرفته‌اند. این غدد لنفاوی اغلب به دلیل گاستروانتریت (آنفولانزای معده) دچار ورم می‌شوند. البته گاهی اوقات این غدد تحت تاثیر بیماری التهابی روده (IBD) و لنفوم نیز قرار می‌گیرند.
غدد لنفاوی لگن
غدد لنفاوی لگن در قسمت پایینی شکم و در ناحیه‌ای قرار گرفته‌اند که شامل استخوان لگن، مثانه، رکتوم و اندام‌های تناسلی است. این غدد نیز تنها با روش‌های تصویربرداری قابل‌مشاهده هستند. ورم غدد لنفاوی لگن ممکن است نشان‌دهنده بیماری‌هایی نظیر سرطان در مثانه، پروستات،سرطان دهانه رحم، تخمدان یا مقعد باشد.
بررسی بیماری‌های غدد لنفاوی
بیماری‌های زیادی وجود دارند که می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم روی غدد لنفاوی تاثیر بگذارند. برخی از این بیماریها خفیف و تا حد زیادی قابل درمانند. این در حالی است که برخی دیگر جدی‌ترند.
سرطان غدد لنفاوی
سرطان غدد لنفاوی می‌تواند به دو صورت ظاهر شود:
- ممکن است از جای دیگری در بدن آغاز شود، به غدد لنفاوی برسد و آنها را تحت تاثیر قرار دهد.
- یا این که ممکن است از غدد لنفاوی شروع شود که در این شرایط آن را لنفوم می‌نامند.
لنفوم نوعی سرطان است که سیستم لنفاوی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. سیستم لنفاوی شامل غدد لنفاوی، طحال، غده تیموس و مغز استخوان است. لنفوم ممکن است تمام این قسمت‌ها و همچنین سایر اندام‌های بدن را تحت تاثیر قرار دهد.
- بیشتر بخوانید، بیشتر بدانید: هتروژن رحم چیست
دو نوع اصلی لنفوم عبارت‌اند از:
- لنفوم هوچکین
- لنفوم غیر هوچکین
بهترین درمان این بیماری به نوع و شدت آن بستگی دارد. گزینه‌های درمانی ممکن است شامل شیمی‌درمانی، داروهای ایمونوتراپی، پرتودرمانی، پیوند مغز استخوان یا ترکیبی از این درمان‌ها باشند.
تورم غدد لنفاوی
لنفادنوپاتی یا تورم غدد لنفاوی به‌خودی‌خود یک بیماری نیست بلکه نشان‌دهنده وجود یک بیماری است. زمانی که یک بیماری یا عفونت در بدن وجود داشته باشد، غدد لنفاوی متورم می‌شوند. این ورم نشان می‌دهد که تعداد لنفوسیت‌های بیشتری نسبت به حد معمول در حال فعالیت هستند و سعی دارند میکروب‌ها را از بین ببرند.
- درباره علایم تنبلی روده بیشتر بدانید.
بیماری‌هایی نظیر سرماخوردگی، آنفولانزا، عفونت گوش، بیماری‌های مقاربتی، زونا، سل، یا آبسه دندان می‌توانند سبب ورم غدد لنفاوی شوند. در موارد نادر، ورم ممکن است نشان‌دهنده یک بیماری جدی همچون سرطان باشد. گاهی داروهایی همچون فنی توئین (برای درمان صرع) یا داروهایی که از مالاریا پیشگیری می‌کنند نیز می‌توانند سبب ورم غدد لنفاوی شوند.
ورم معمولا غدد لنفاوی ناحیه گردن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این شرایط ممکن است متوجه شوید که یک توده متحرک در یک یا هر دو طرف فک وجود دارد. به همین خاطر است که پزشک هنگام معاینه، ناحیه زیر فک را بررسی می‌کند. این توده‌ها ممکن است نرم به نظر برسند اما هنگامی که آنها را لمس می‌کنید سبب بروز درد می‌شوند.
- تورم غدد لنفاوی در کودکان
اگر متوجه علائمی نظیر تب، لرز و آبریزش بینی در فرزندتان شدید حتما او را نزد متخصص اطفال ببرید زیرا ممکن است دچار ورم غدد لنفاوی شده باشد. پزشک بعد از تشخیص علت ورم، درمانی را برای بهبود وضعیت فرزندتان تجویز خواهد کرد.
لنفادنیت/ لنفانژیت
غدد لنف می‌توانند ویروس‌ها و باکتری‌ها را به دام بیندازد، اما گاهی خود این غدد در معرض عفونت قرار می‌گیرند.
- لنفادنیت: شامل بزرگ‌شدن یک یا چند گره لنف است که معمولا به علت عفونت رخ می‌دهد.
- لنفانژیت: شامل التهاب عروق لنفاوی است که اغلب به علت عفونت رخ می‌دهد و می‌تواند غدد لنفاوی را نیز درگیر کند.
یک مثال از این بیماریها، نوعی عفونت باکتریایی از گربه است که بیماری خراش گربه یا چنگ گربه نام دارد. این بیماری ممکن است باعث ورم غدد لنف شود که ماه‌ها ادامه دارد. همچنین سایر علائم این بیماری شامل تب، درد عضلانی و حالت تهوع هستند.
تجمع مایع (ادم لنفاوی)
لنف ادم یا ادم لنفاوی می‌تواند در نتیجه انسداد سیستم لنفاوی‌ایجاد شود. این انسداد به علت شکل‌گیری بافت اسکار ناشی از رگ‌ها یا غدد لنفاوی آسیب‌دیده رخ می‌دهد. لنف ادم ممکن است در افرادی دیده شود که غدد لنفاوی آنها با روش‌هایی همچون جراحی یا پرتودرمانی برای درمان سرطان، برداشته می‌شوند. در این شرایط تجمع مایع لنفاوی بیشتر در بازوها و پاها مشهود است و این نواحی دچار ورم می‌شوند. لنف ادم می‌تواند خیلی خفیف باشد یا این که بسیار دردناک و ناتوان‌کننده باشد و روی شکل ظاهری بدن تاثیر بگذارد. افراد مبتلا به لنف ادم در معرض خطر عفونت‌های پوستی جدی و مهلک قرار دارند.
سایر علائم ادم لنفاوی عبارت‌اند از: احساس سنگین شدن یا سفت شدن قسمتی از بدن، دامنه حرکتی محدود، عفونت‌های مکرر، سفت و ضخیم شدن پوست (فیبروز).
تشخیص بیماری‌های غدد لنفاوی چگونه است؟
برای تشخیص بیماری‌های مرتبط با غدد لنف ممکن است پزشک روش‌ها و آزمایش‌های زیر را توصیه کند:
بررسی سابقه پزشکی
پزشک می‌خواهد بداند که ورم غدد لنفاوی چه زمانی و چگونه ایجاد شده و این که آیا علائم دیگری دارید یا خیر. به همین خاطر سوالاتی از شما می‌پرسد.
معاینه فیزیکی
پزشک همچنین غدد لنفاوی نزدیک سطح پوست را از نظر اندازه، گرما، بافت و حساسیت نسبت به لمس بررسی می‌کند. محل غدد لنف متورم و سایر علائم و نشانه‌ها، اطلاعاتی را در خصوص علت اصلی بیماری در اختیار پزشک قرار می‌دهد.
آزمایش خون
برخی از انواع آزمایش خون می‌توانند به تایید یا رد هرگونه بیماری مشکوک زمینه‌ای کمک کنند. نوع آزمایش خون، به بیماری‌ای که پزشک به آن مشکوک است بستگی دارد. اما به‌احتمال زیاد پزشک آزمایش شمارش کامل خون (CBC) را توصیه خواهد کرد. این آزمایش به ارزیابی وضعیت کلی سلامتی و تشخیص طیف وسیعی از اختلالات (از جمله عفونت و سرطان خون) کمک می‌کند.
روش‌های تصویربرداری
غده لنفاوی‌ای که به طور عمیق در بدن قرار دارند را نمی‌توان دید یا حس کرد. به همین خاطر پزشک آزمایش اشعه ایکس از قفسه سینه، MRI، توموگرافی کامپیوتری (CT) و یا پرتونگاری مقطعی با گسیل پوزیترون (PET) از ناحیه آسیب‌دیده را توصیه می‌کند تا به تعیین علت احتمالی عفونت یا یافتن تومور کمک کند.
بیوپسی غدد لنفاوی
ممکن است پزشک از شما بخواهد که برای اطمینان از تشخیص، بیوپسی یا نمونه‌برداری انجام دهید. طی این پروسه پزشک همه یا قسمتی از یک غده لنفاوی را برای بررسی میکروسکوپی خارج می‌کند. بیوپسی دقیق‌ترین روش برای تشخیص این است که آیا سلول‌های سرطانی وجود دارند یا نه.
بافتی که برداشته می‌شود سپس توسط پاتولوژیست زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. پاتولوژیست پزشکی است که با استفاده از نمونه‌های بافتی خارج شده، بیماری را تشخیص می‌دهد. پاتولوژیست سپس گزارشی را تهیه می‌کند که در آن به طور جزئی به هرآنچه در نمونه پیدا شده بود، می‌پردازد. اگر یک لنف نود دارای سرطان باشد، وی توضیح می‌دهد که شکل ظاهری سرطان چگونه بوده و چه میزان سلول‌های سرطانی در نمونه مشاهده شدند.
برداشتن نمونه مغز استخوان
پروسه بیوپسی و آسپیراسیون مغز استخوان شامل قراردادن یک سوزن در استخوان لگن است که برای برداشتن نمونه‌ای از مغز استخوان انجام می‌شود. این نمونه تهیه شده سپس برای بررسی بیشتر و جستجوی سلول‌های لنفوم به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
معرفی روش‌های حفظ سلامت غدد لنفاوی
سیستم لنفاوی تاثیر زیادی روی وضعیت کلی سلامتی دارد. این سیستم تا حد زیادی به سیستم گردش خون وابسته است. اما با وجود این رابطه، اغلب سیستم لنفاوی نادیده گرفته می‌شود. خیلی از افراد زمانی به فکر سلامتی این سیستم می‌افتند که دچار ورم غده لنفاوی می‌شوند.
سیستم لنفاوی بخشی از کنترل وزن، سیستم ایمنی، پاک‌سازی خون و سم‌زدایی بدن است. به همین خاطر باید از سلامتی این سیستم حیاتی محافظت کنید. در این قسمت به برخی از روش‌های ساده برای حفظ سلامتی سیستم و غدد لنفاوی اشاره کرده‌ایم:
از برس خشک استفاده کنید
در این روش میتوانید از یک برس دارای موی طبیعی روی پوست خشک استفاده کنید. برس به فعال‌کردن سیستم لنفاوی کمک می‌کند. میتوانید این کار را روزانه یا حداقل دو بار در هفته انجام دهید.
لباس‌های گشاد بپوشید
اکثر اوقات لباس‌های گشاد بپوشید و تنها برخی اوقات لباس‌های تنگ بپوشید. لباس‌های تنگ (همچون سوتین و سایر انواع لباس زیر تنگ) گردش لنف را کاهش می‌دهند که این وضعیت ممکن است سبب کند شدن پروسه سم‌زدایی بدن شود.
هیدراته بمانید
در طول روز مقدار زیادی آب تمیز و تصفیه شده بنوشید. نوشیدن آب کافی می‌تواند سموم را از طریق ادرار و عرق دفع کند.
آب‌درمانی را انجام دهید
آب گرم و سرد و بخار، مویرگ‌ها را تحریک می‌کنند و کمک می‌کنند که مویرگ‌ها باز شوند تا بتوانند سموم را دفع کنند. برای این کار میتوانید به سونا بروید یا حتی به مدت نیم ساعت در بخار حمام قرار بگیرید یا دوش آب گرم بگیرید.
استفاده از آب سردوگرم پس از یکدیگر نیز گردش خون را تحریک می‌کند. بسیاری از اسپاهایی که سونا و اتاق‌های بخار دارند، همچنین دارای حمام یا دوش سرد نیز هستند تا به شما کمک کنند که نهایت استفاده را از آب‌درمانی ببرید.
ماساژ تخلیه لنفاوی را امتحان کنید
ماساژ لنفاوی یک روش درمانی دارای ریتم و موثر است که از تکنیک‌های خاص پوستی استفاده می‌کند تا تخلیه طبیعی لنف را تحریک کند. همچنین پروسه فیلترکردن لنف را سرعت می‌بخشد و به بهبود سلامتی فرد کمک می‌کند. پس از هر جلسه ماساژدرمانی، گردش لنفاوی تا ۱۰ برابر سریع‌تر می‌شود. ماساژ لنفاوی منظم و ماهیانه می‌تواند به سم‌زدایی، بهبود عملکرد سیستم ایمنی و سایر موارد کمک کند.
سخن پایانی
شما در این مقاله با غدد لنفاوی آشنا شدید. همچنین از عوامل تورم و بیماری های آن آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
لنفوم غیرهوچکین، زمانی است که تکثیر سلول‌های غدد لنفاوی بیشتر از حد نرمال باشد. این سلول‌ها نه تنها در زمانی که باید از بین نمی‌روند، بلکه در برابر بیماریها نیز از بدن محافظت نمی‌کنند. زیاد شدن این سلول‌ها، تشکیل بافت توده‌ای را خواهند داد که تومور سرطانی است.
بر عکس بسیاری از انواع سرطان‌ها که بدون علامت خاصی به یکباره بیمار را درگیر خود می‌کنند، لنفوم با علائم بسیار مشخصی بروز می‌کند. اولین علامت لنفوم، تورم غدد لنفاوی در ناحیه گردن، زیر بغل و غدد لنفاوی کشاله ران است. این تورم معمولا هیچ دردی ندارد و از روی پوست قابل لمس و دیدن است. اما گاهی غدد لنفاوی در درون بدن متورم می‌شوند که عوارض مختلفی از خود نشان می‌دهند.
